Որքան է չմեռնելու գինը Հայաստանում

Անխուսափելի գնաճ

Դեռ նախորդ հրապարակման մեջ խոսել էինք  այն երկու պատճառների մասին, ըստ որոնց, այս տարվա հունվարի 1-ից գնաճն ուղղակի անխուսափելի է: Մի կողմից  բարձրանում են ԵՏՄ անդամ չհանդիսացող երկրներից ներկրվող ապրանքների գները, քանի որ Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է դարձել, մյուս կողմից հունվարի 1-ից նաև Հայաստանի համար են ուժի մեջ մտել ԵՏՄ մաքսատուրքերը։ 

«Թանկացում միայն հիմա չի լինելու, սողացող գնային ճնշում է լինելու 2018-ից 2021 թվականների ընթացքում, մինչև հասնենք ԵՏՄ ակցիզային գնի մակրդակի», – ընդգծում է տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյանը:

Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններն արդեն կատարված են 

Դեռ 2017 թվականի տարեվերջին են  խորհրդարանում քննարկվել ու ընդունվել Հարկային օրենսգրքի փոփոխությունները: Ըստ այդ փոփոխությունների՝ Հայաստանում բարձրանում են մի շարք ապրանքատեսակների ակցիզայի հարկի դրույքաչափերը: Ու այդ ապրանքների ցանկում են նաև՝

• Բենզինը
• Սեղմված գազը
• Ծխախոտը
• Ոգելից խմիչքները     

Որ ապրանքի գինը որքան «կառաջադիմի»

Բենզին – այս վառելանյութի մեկ տոննայի համար  համար այսօր սահմանված է 25 000 դրամ ակցիզային հարկ,  2018 թվականի հունվարի 1-ից մեկ տոննայի ակցիզային հարկը արժե 40 000 դրամ:

Սեղմված գազ – Մինչև այս տարի  1000 խմ-ի համար  վճարվում էր  8330 դրամ: 2018 թվականի հունվարի մեկից սեղմված բնական գազի ակցիզային հարկը 1000 խմ համար կկազմի 23 000 դրամ:

Ծխախոտ –  2018 թվականի հունվարին ծխախոտի արտադրությունը 1000 հատի հաշվով հարկվելու է 7275 դրամ ակցիզային հարկով (հիմա 5500 դրամ է )  2019 թվականին դրույքաչափը կկազմի 8370, 2020-ին՝  էլի կբարձրանա հասնելով 9625 դրամի, իսկ 2021 թվականին՝ կկազմի արդեն 11070 դրամ:

Այսինքն, հիմա 1 հատիկ ծխախոտի համար, որպես ակցիզային հարկ, վճարվում է 5.5 դրամ: Մեկ տուփի համար՝ 110 դրամ: 2018 թվականի հունվարի 1-ից  5.5 դրամը դարձել է 7.2 դրամ: Մեկ տուփինը կկազմի  145 դրամ, 2019 թվականից՝ 167 դրամ, 2020-ից՝ 192 դրամ, իսկ 2021 թվականից՝ Ստացվում է՝ միայն ակցիզի թանկացման պատճառով 1 տուփ ծխախոտը 2018 թվականին կթանկան 35 դրամով:

Սպիրտային խմիչքներ –  2018 թվականի հունվարից մեկ լիտրի համար սահմանվում է 725 դրամ ակցիզային հարկ՝ ներկայիս 550 դրամի փոխարեն: 2019-ին  մեկ լիտրի համար կվճարեն 835 դրամ, 2020-ին՝ 960 դրամ, իսկ 2021 թվականին՝ 1100 դրամ: Սպիրտային խմիչքները միայն այս տարի  կթանկանան 175 դրամով:

Ի դեպ, վիսկի, ռոմ և այլ սպիրտային թուրմերի համար   հունվարից մեկ լիտրի դեպքում սահմանվում է 3970 դրամ ակցիզային հարկ, 2019-ին՝ 4560 դրամ, 2020-ին՝ 5250 դրամ, իսկ 2021-ին՝ 6035 դրամ: Այսինքն՝ միայն այս տարի նշված խմիչքներն ու թուրմերը կթանկանան 970 դրամով:

«Բոլոր ապրանքների գների բարձրացման չափի մասով վիճակագրություն դեռ չկա, որևէ մեկը դեռ չի արել: Բայց հարկային օրենսգրքի համաձայն, 2018 թվականից մինչը 2021 թվականն այդ բոլոր ապրանքատեսակների աքցիզային հարկը տարեկան պետք է բարձրանա 15 տոկոսով»:

      Սակավաթիվ ապրանքների գնի բարձրացումն է դեռ միայն նկատելի

ԵՏՄ-ի հետ ձեռք բերված պայմանավորվածության համաձայն՝  առաջիկա 4 տարվա ընթացքում մաքսատուրքերը պետք է բարձրանան 800 ապրանքատեսակների համար: Հունվարի 1-ից մինչ օրս ակցիզային հարկի բարձրացում է եղել միայն 13-ի դեպքում:

 «Արժեստեղծ այդ ապրանքների գների բարձրացումը նաև մուլտիպլիկատիվ էֆեկտ կունենա: Ազդեցություն արտադրության բոլոր ոլորտների վրա՝ սկսած տրանսպորտից մինչև գյուղատնտեսություն և արդյունաբերություն: Գիտենք, որ մեր ավտոմեքենաների պարկի 90 տոկոսը սեղմված գազով է աշխատում, և ուղևորափոխադրումները կատարում են այդ մեքենաները,  բնականաբար տրանսպորտի գինը պետք է թանականա, որովհետև սեղմված գազը թանկացել է առնվազն 20 դրամով: Բենզին օգտագործում է հիմնականում պետական կառավարման մարմինների ողջ պարկը, դա բյուջեի վրա լրացուցիչ ծախս է դառնալու, քանի որ բենզինը թանկացել է 20-ից 30 դրամով: Թանկացել է դիզվառելիքը մեծ թափով, այն վառելիքը, որն օգտագործում են գյուղատնտեսության մեջ, ուստի այդ թանկացումը կանդրադառնա գյուղատնտեսական մթերքների գների վրա». տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյան:

Հայաստանում որքան է չմեռնելու գինը

Առողջապահության նախարարությունը ոչ պակաս, քան երեք տարին մեկ տվյալներ է տրամադրում, թե մեկ մարդուն մեկ ամսում նվազագույնը որքան սնունդ է հարկավոր ողջ մնալու համար: Մասնավորապես, թե որքան հացամթերք, մսամթերք կամ կաթնամթերք պետք է սպառի յուրաքանչյուր մարդ, որպեսզի չհամարվի թերսնված: Այդ ցուցանիշը կոչվում է նվազագույն պարենային զամբյուղ:  Այնուհետև այդ ցուցանիշը բազմապատկվում է 1.77 գործակցով, քանի որ համարվում է, որ սննդի վրա ծախսված  77%-ի չափով էլ անհրաժեշտ է հագուստի ու կենցաղային այլ կարիքների համար (ամենաքիչը): Արդյունքում ունենում ենք նվազագույն սպառողական զամբյուղը: 2017 թվականի երկրորդ եռամսյակում մեր հանրապետությունում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը, միջին ընթացիկ գներով կազմել է 51 հազար 200 դրամ: Սրանք վերջին տվյալներն են:

«Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքն է 55 հազար դրամ: Ըստ մեր «Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ տվյալների սպառողական նվազագույն զամբյուղի արժեքը պետք է կազմեր 115 հազար դրամ: Սա դեռ մինչև թանակացումը, այսինքն՝ մինչև 2017 թվականի սեպտեմբերի 1-ը: Հաշվի առնելով այս թանկացումները, մենք կարծում ենք, որ հիմա սպառողական նվազագույն զամբյուղի արժեքը պետք կազմի 130-ից 135 հազար դրամ». տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյան:

Ոչ պաշտոնական հաշվարկներ

Երբ հրապարակվեց 2017 թվականի երկրորդ եռամսյակի  նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը, ու ասվեց, որ  միջին ընթացիկ գներով այն կազմում է  51 հազար 200 դրամ՝  ամսական կտրվածքով, մասնագիտական վերլուծություններ կատարվեցին: Հիշեցրեցին, որ Հայաստանում  կենսաթոշակի միջին չափը  40 հազար 396.9 հազար դրամն է, նվազագույն աշխատավարձը՝ 55 հազար դրամը: Ոչ պաշտոնական հաշվարկն այսպիսինն է.

Մեկ օրվա սնունդ. 

մսամթերք-100 գր-270 դրամ
ձու-2 հատ-130 դրամ
կաթնամթերք-50 գր (ներառյալ կարագ)-100 դրամ
հացամթերք-200 գրամ-40-50 դրամ
միրգ-300 գր-400 դրամ
բանջարեղեն-200 գր-300 դրամ
թեյ, հյութ, սուրճ-200 գրամ-100 դրամ
այլ (աղ, պղպեղ, ջուր)-10 դրամ

Արդյունքում ստացվում է, որ պարենային ապրանքների համար մեկ մարդուն օրական անհրաժեշտ է մոտ 1000-1200 դրամ, իսկ այլ պարագաներն էլ հաշվարկած՝ մոտ 1800 դրամ: Այսինքն՝ ամսական կտրվածքով 54 հազար դրամ:

Եզրակացությունն էր – Եթե հաշվի առնենք պարենային և ոչ պարենային ապրանքների գների անընդհատ աճը, ակնհայտ է, որ նշված գումարի սահմաններում նույնիսկ միջին եկամուտ ունեցող անձը դժվար թե կարողանա պատշաճ գոյատևել:

«Սա դեռ մինչև վերջին թանկացումն է, հիմա, բնականաբար, ավելացել է: Հիմա սպառողական զամբյուղն ավելի անհասանելի է դարձել հասարակ սպառողի համար: Այսօրվա նվազագույն աշխատավարձով չի կարելի գնել անգամ նվազագույն կենսապահովման զամբյուղի մեջ ներառված ապրանքները: Սա լրաջագույն խնդիր է, էս դեպքում արդեն ոչ թե աղքատության, այլ՝ թշվառության»,- հավելում է տնտեսագետ Թաթուլ Մանասերյանը

Մոռացված օրենք

Խոսքը «Կենսաապահովման նվազագույն զամբյուղի և կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի մասին» օրենքի մասին է: 

Ըստ այս օրենքի, կենսաապահովման նվազագույն զամբյուղի և կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի սահմանումը նպատակ ունի`

1) գնահատել Հայաստանի Հանրապետության բնակչության կենսամակարդակը.

2) կենսամակարդակի գնահատված ցուցանիշն օգտագործել պետական սոցիալական քաղաքականություն մշակելիս և իրականացնելիս.

3) հիմնավորել սահմանվող նվազագույն աշխատավարձի, կենսաթոշակների, կրթաթոշակների, ինչպես նաև նպաստների և սոցիալական այլ վճարների չափերը.

4) որոշել չհարկվող եկամտի չափը։

Ըստ տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյանի օրենքն արդեն 14 տարի է մոռացված է:

«Կառավարությունները բոլորը պարտավոր էին ամեն տարի բյուջեի հաստատման ժամանակ, բերեին և ներկայացնեին այդ տարվա նվազագույն պարենային զամբյուղը, և նվազագույն սպառողական զամբյուղն ու բյուջեն՝ ըստ բնակչության տարիքային խմբերի, դա հիմք պետք է լիներ բյուջեն կազմելու, աշխատավարձային, կենսաթոշակային և նպաստային քաղաքականության համար: Փաստորեն այն մեռելածին է»:

Ինչպես է հնարավոր լուծել խնդիրը

«Լինելով ԵՏՄ-ի ամենակաթոլիկ  անձինք, պայմանավորվել ենք, որ մեր ակցիզային հարկերը պետք է բարձրացնենք և հասցնենք անդամ այլ երկների ցուցանիշին, ինչու չենք վարում այլ քաղաքականություն ևս՝ եկամտահարկը և շահութահարկը իջեցնում ու դարձնում այն մակարդակին ինչպես այդ  երկներում է: Դա լուծում կլինի գնաճի ազդեցությունը մեղմելու համար», – պնդում է Մովսես Արիստակեսյանը:

Տնտեսագետ Թաթուլ Մանասերյանի կարծիքով Հայաստանի համար լրջագույն սպառնալիք է այն, որ ներմուծումը 3 անգամ ավելին է, քան արտահանումը, իսկ դա նշանակում է, որ մենք ներմուծում ենք ոչ միայն ապրանքներ, այլ նաև դրանց գները համաշխարհային շուկայից: Իսկ երբ ներմուծված գներին այստեղ ավելանում է նաև շահույթն, շատ ավելի բարձր սակագնի հետ ենք գործ ունենում:

«Գնաճի դեմ պայքարը, որ վարում է Կենտրոնական բանկը, արդյունք ունի: ԿԲ, իր մասով, կառավարելի է դարձրել գնաճը վերջին տարիների ըթացքում: Բայց միայն ԿԲ-ի ջանքերով հնարավոր չէ գնաճը զսպել: Գնաճն առաջին հերթին պայմանավորված է երկրի տնտեսական քաղաքականությամբ և տնտեսության զարգացման մակարդակով: Եթե երկիրն ունի բավարար բազա դրա համար և արդյունաբերության, գյուղատնտեսության տարբեր ճյուղեր զարգանում են, տեղական արտադրանքը ներքին և արտաքին շուկայում սպառվելով՝ կարող է տարբերվել միջազգային շուկայում ձևավորվող գներից և մի քիչ ավելի տնտեսական անկախություն ու անվտնագություն տալ», -պնդում է Մանասերյանը:

Որքանով է իրատեսական 4 տոկոսանոց գնաճը

Ինչպես հայտնի է,  կառավարությունը 2018 թվականի համար  4 տոկոս գնաճ է կանխատեսել: Տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյանի համոզմամբ՝ այդ թիվն իրականում շատ ավելի մեծ կլինի՝ ինչու չէ արտահայտված ոչ միանիշ թվով: Թաթուլ Մանասերյանն այլ կարծիքի է: Ըստ նրա՝ ապրանքների որոշ մասը թանկանում է, մի մասն էլ իջնում, ուստի կարելի է կանխատեսել, որ սպառողական գների ինդեքսի մեջ միջինացված թիվը միանիշ կարող է լինել:

 Հ.Գ-Տարբերվող արևմուտք

Այստեղ կարող եք տեսնել, թե ինչն է մտնում նվազագույն սպառողական զամբյուղի մեջ Ռուսաստանի Դաշնությունում: Ոչ մի արտասովոր բան:Իսկ ահա Արևմուտքն է այս հարցում տարբերվում է: Եվրոպացիները խիստ ուշադրություն են դարձնում նաև հոգևոր սննդին, ուստի նրանց նվազագույն սպառողական զամբյուղում ընդգրկված են նաև թատրոնի և կինոյի տոմսերը, գրքերի ու պարբերականների համար ծախսվող գումարը, կամ  լողավազաններ և ֆիթնես ակումբներ հաճախելու աբոնեմենտները:  Օրինակ Ֆրանսիայում, սպառողական զամբյուղը  ներառում է նաև այցելությունները ռեստորաններ և գեղեցկության սրահներ, իսկ Մեծ Բրիտանիայում էլ  տեղ ունեն այն իրերը, որոնք տան վերանորոգման ու այգեգործության համար են: