Ինչո՞ւ Երևանի համար կառուցված «Մայր Հայաստան» հուշարձանը տեղադրվեց Գյումրիում և ո՞վ է պատկերված

Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիրի ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծերով 1960-ականներից Հայաստանի գրեթե բոլոր քաղաքներում, շրջկենտրոններում ու գյուղերում կառուցվում էին Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշակոթողներ, որոնք ունեին միանման  հորինվածքներ ու ճարտարապետական լուծումներ:

Բայց Գյումրիում այդ տարիներին կարմիր ու սև տուֆից, ստանդարտ աստիճանահարթակներով հուշահամալիր չկառուցվեց: Որոշում են Սև բերդի հարակից բարձունքում տեղադրել Մայր Հայաստանի հավերժության խորհրդանիշ հուշարձանը: Աշխատանքի և մարտական փառքի հուշահամալիրի բացումը տեղի է ունեցել 1975 թվականին՝ Մեծ հայրենականի 30-ամյակի առթիվ։

Գյումրիում Մայր Հայաստան հուշահամալիրի կառուցումը սկսվում է 1973 թվականին, այդ տարիներին Լենինականի գլխավոր ճարտարապետ Ռաֆայել Եղոյանի նախագծով, համաձայն որի` հուշահամալիրն ունենալու էր միայն  անմար կրակով անհայտ զինվորի գերեզման։

Նախագիծն անսպասելի փոխվում  է, որոշվում է մայրաքաղաքի Հաղթանակի զբոսայգու համար պատվիրված արձանը տեղադրել Լենինականի հուշահամալիրում: Արձանի էսքիզի հեղինակը Արա Սարգսյանն է, իսկ 20 մետր բարձրություն ունեցող արձանի  քանդակագործն է Երեմ Վարդանյանը:

«Արձանի մի ձեռքին դափնու ճյուղն է, որը հավերժության խորհրդանիշն է, իսկ մյուս ձեռքին խոյակն է, որը դիմացի կողմից չի երևում, հսկայական մարմինն իր տարածքով հետնամասում ծածկում է ձեռքի խոյակի ծավալի զգացողությունը։ Խոյակը մշակույթ ունեցող, կառուցող ժողովրդի սիմվոլն է»,- պատմում է ճարտարապետ Սուրեն Կուրազյանը։

«Մայր Հայաստանի» արձանը մեկ այլ  քողարկված իմաստ էլ ունի. արձանի հետևի հատվածում, որը նայում է դեպի Թուրքիայի սահման, քանդակագործը պատկերել է հունական դիցաբանության վրեժխնդրության աստվածուհի Նեմեսիսին: Վաստակավոր ճարտարապետ Ռաֆայել Եղոյանի նախագծով բարձր բլրի վրա կառուցվում է 21 մետր բարձրության պատվանդան, որի երկու կողմերում զարդաքանդակներով աղբյուրներ են տեղադրված, իսկ միջնամասում դեպի ներս բացվող երկաթե դռներ:

Արձանի տեղադրմանը զուգահեռ հայտարարվում է մրցույթ անհայտ զինվորի անմար կրակով գերեզմանի նախագծերի համար, որին մասնակցում է Սուրեն  Կուրազյանը, որն այդ տարիներին  ճարտարապետական բաժնի 4-րդ  կուրսի ուսանող էր: Ներկայացնում է քսան սյուներով շրջապատված խորանի իր էսքիզային տարբերակը:

«Քանի որ պատվանդանն արված էր ուղղահայաց քառակուսի խորշերի տարբերակով, իմ նախագծի մեջ պահել էի այդ սկզբունքը, սարքել էի մի խորան` և´ բացօթյա, և´ փակ տարածքի, մեջտեղը կրակն էր, որ գիշերը պիտի ցոլար, էդ անցքերից երևար լույսը»,- 45 տարի առաջ արված ու պահպանված էսքիզները ցույց տալով` հիշում է ճարտարապետը։