Կառավարության, նախագահի ու ԱԺ-ի կողմից հանդիպում ենք իրավունքի և օրենքի գերակայության, սահմանադրական սկզբունք-նորմերի անտեսման. ՀՅԴ

Թե՛ կառավարության, թե՛ Հանրապետության նախագահի ու նաև Ազգային ժողովի կողմից դեռևս հանդիպում են իրավունքի և օրենքի գերակայության, ինչպես նաև սահմանադրական այլ սկզբունք-նորմերի անտեսում: Այս մասին նշված է ՀՅԴ Հայաստանի Գերագույն մարմնի մասնագիտական ոլորտային հանձնախմբերի գրասենյակի տարածած հաղորդագրության մեջ, որում անդրադարձ է կատարվում կառավարության անդամների նշանակման սահմանադրական հարցին:

«Պետական իշխանության մարմինները օր առաջ պետք է վերացնեն այս խախտումները և իրենց գործունեության ընթացքում առաջնորդվեն Սահմանադրությամբ հռչակված օրինականության սկզբունքով»,-կարծում է ՀՅԴ ՄՈՀ գրասենյակը: Հայտարարությունը ամբողջությամբ ներկայացնում ենք ստորև.

««Կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին» օրենքի համաձայն՝ կառավարությունը կազմված է վարչապետից, առաջին փոխվարչապետից, 2 փոխվարչապետներից և 17 նախարարներից, ընդամենը՝ 21 անձ: 2019 թվականի հունվարի 19-ի դրությամբ նշանակվել էին վարչապետը, վերջինիս առաջարկությամբ 2 փոխվարչապետները և 12 նախարարներ, ընդամենը՝ 15 անձ:

Նույն օրենքի համաձայն՝ կառավարությունը համարվում է կազմավորված, եթե նշանակվել են կառավարության անդամների առնվազը 2/3-ը: Այսինքն, կառավարության կազմավորված լինելու առումով բավարարվեց կառավարության անդամների՝ օրենքով նախատեսված նվազագույն թվաքանակի նշանակված լինելու պայմանը:

Վարչապետի կողմից չառաջադրվեցին առաջին փոխվարչապետի, 5 նախարարների թեկնածուները, և հետևաբար Հանրապետության նախագահը այս պաշտոններում նշանակումներ չկատարեց: Կառավարության չնշանակված անդամների խնդիրը պատճառաբանվեց կառավարության կառուցվածքի փոփոխության վերաբերյալ վարչապետի և իշխող ուժի մտադրությամբ: Իսկ նախարար չունեցող նախարարությունների գործունեությունը կազմակերպվեց փոխանախարարների՝ նախարարի պարտականությունների կատարման լիազորությունների ապահովման միջոցով:

Դեռևս նախարարների թեկնածուներ չառաջադրելու ժամանակ բարձրացվեց սահմանադրական պահանջի խախտման մասին, սակայն տարբեր պատճառներով այն լայն տարածում չստացավ: Ներկայումս, երբ առարկայական բախում արձանագրվեց մշակույթի նախարարի պարտականությունները կատարող փոխնախարարի գործողությունների և մշակութային կազմակերպությունների ու գործիչների միջև, ինչպես նաև վեճի առիթ դարձած օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրենի ազատման օրինականության ու համաչափության վերաբերյալ վարչապետի, մշակույթի փոխնախարարի և մշակութային գործիչների մեկնաբանություններն ու պարզաբանումները լսելիս՝ առավել կարևորվում են սահմանադրական նորմերի ճշգրիտ գործադրման հարցերի լուսաբանումը: Սա առավել ցայտուն է այն դեպքում, երբ վարչապետը կարևորում է օրենքի գերակայությունը, իսկ մշակույթի փոխնախարարը ամեն առիթով վկայակոչում է օրենքով առաջնորդվելու իր սկզբունքային մոտեցումը:

Նշված խնդրին անդրադառնալու համար առանձնացնենք 3 հարց.

Օրինական է արդյո՞ք նախարար չնշանակելը (թեկնածու չառաջադրելը):

Օրինական է արդո՞ք փոխնախարարի, որպես նախարարի պարտականությունները կատարող անձի կարգավիճակով հանդես գալը:

Որքանո՞վ են օրինական պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների տնօրեններին ներկայացվող պահանջները (օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրենի օրինակով):

Նախարար չնշանակելու հարցի մասին

Սահմանադրութան 150-րդ և «Կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին» օրենքի 3-րդ հոդվածները նախատեսում են. Կառավարությունը կազմավորվում է վարչապետ նշանակվելուց հետո՝ տասնհինգօրյա ժամկետում: Իր նշանակումից հետո վարչապետը հնգօրյա ժամկետում Հանրապետության նախագահին է ներկայացնում առաջին փոխվարչապետի, փոխվարչապետների և նախարարների թեկնածու նշանակելու մասին գրավոր առաջարկություն, որը ներառում է համապատասխան թեկնածուի ազգանունը, անունը, հայրանունը և համապատասխան պաշտոնը, որում առաջարկվում է նշանակել նրան: Եթե վարչապետն իր նշանակումից հետո` հնգօրյա ժամկետում, նախագահին չի առաջարկում Կառավարության անդամների թեկնածուների առնվազն երկու երրորդին, ապա համարվում է, որ վարչապետը հրաժարական է ներկայացրել:

Վարչապետի գրավոր առաջարկությանը կից նախագահին ներկայացվում են նաև մի շարք փաստաթղթեր: Առաջարկությունների փաթեթը ստանալուց հետո նախագահը եռօրյա ժամկետում հրամանագիր է ընդունում առաջարկված թեկնածուին կառավարության անդամ նշանակելու վերաբերյալ կամ դիմում է Սահմանադրական դատարան: Սահմանադրական դատարանը դիմումը քննում և որոշում է կայացնում հնգօրյա ժամկետում: Եթե Նախագահը եռօրյա ժամկետում չի կատարում այս պահանջները, ապա համապատասխան փոխվարչապետը կամ նախարարը նշանակված է համարվում իրավունքի ուժով: Եթե Սահմանադրական դատարանը որոշում է, որ նախագահին ներկայացված առաջարկությունը համապատասխանում է Սահմանադրությանը, ապա նախագահը եռօրյա ժամկետում հրամանագիր է ընդունում Կառավարության անդամին նշանակելու վերաբերյալ:

Եթե Սահմանադրական դատարանը որոշում է, որ նախագահին ներկայացված առաջարկությունը չի համապատասխանում Սահմանադրությանը, ապա վարչապետը հնգօրյա ժամկետում նույն կարգով առաջարկում է նոր թեկնածու: Իրավունքի ուժով նշանակված կառավարության անդամի մասին վարչապետն անհապաղ գրավոր հայտարարություն է տարածում: Գրավոր հայտարարությունն ստորագրում է վարչապետը, և հրապարակվում է Կառավարության պաշտոնական կայքէջում: Հատկանշական է, որ օրենքը թե ժամկետային և թե նաև կառավարության անդամների առաջադրման սահմանափակման առումով, համանման կանոներ է սահմանում կառավարության գործող կազմում փոփոխությունների ժամանակ նույնպես:

Օրենքը նախատեսում է կառավարության կազմավորման ժամանակ կառավարության անդամների առվազը 2/3-ին չառաջադրելու վարչապետի անգործության իրավական հետևանքը (համարվում է, որ վարչապետը տվեց հրաժարական), սակայն ուղղակիորեն չի անդրադառնում այն դեպքին թե ի՞նչ հետևանք է առաջացնում վարչապետի կողմից կառավարության մյուս անդամների թեկնածությունները չներկայացնելը: Առաջին հայացքից սա կարող է բավարար համարվել և մեկնաբանվել, որ վարչապետը կարող է մյուս նախարարների նշանակման առաջարկություններ չներկայացնել Հանրապետության նախագահին: Սակայն, տեսնենք, թե ինչի է հանգեցնում այդպիսի մեկնաբանությամբ առաջնորդվելը:

Տվյալ դեպքում 5 նախարարությունների մասով նախարարների թեկնածություններ չառաջադրելով և նախագահի կողմից նախարարներին չնշանկելով, այդ նախարարությունների կառավարումը փոխանցվում է փոխնախարարներին: Փոխնախարարներին նշանակում է վարչապետը: Ընդ որում, արդեն տևական ժամանակահատված, թվով 5 նախարարությունների աշխատանքները փաստացի ղեկավարում են ոչ թե նախագահի, այլ վարչապետի կողմից նշանակված պետական պաշտոնյաները: Ստացվում է, որ փաստացի նախարար նշանակելու Հանրապետության նախագահի լիազորությունը փոխանցվում է վարչապետին: Իսկ եթե նկատի առնենք նաև հանգամանքը, որ նախարարի և փոխնախարարի համար սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված են տարբեր պահանջներ (օրինակ՝ միայն Հայաստանի քաղաքացի հանդիսանալը, վերջին չորս տարում  Հայաստանում մշտական բնակված լիենլը, ինչպես նաև երդում տալը), ապա առաջանում է մի վիճակ, երբ անձը, որը չի կարող բավարարել կառավարության անդամի համար սահմանված պահանջներին փաստացի իրականացնում է նախարարի, որպես կառավարության անդամի գործառույթներ, օրինակ՝ կոչվելով նախարարի պարտականություններ կատարող անձ: Մշակույթի և սփյուռքի փոխնախարարների պարագայում, երբ վերջիններս երկքաղաքացի են, սահմանադրական պահանջի ոտնահարումն առավել ակնառու է դառնում: Եվ սա առաջ եկավ այն պատճառով, որ վարչապետը չներկայացրեց կառավարության բոլոր անդամների թեկնածուններին:

Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով: Այսինքն՝ վարչապետի կողմից կառավարության անդամի թեկնածու չներկայացնելու լիազորությունը պետք է ուղղակիորեն նշված լինի օրենքում: Մինչդեռ սահմանադրությունն ու օրենքը, կառավարության կազմավորման պարագայում չեն նախատեսում վարչապետի կողմից կառավարության անդամ չառաջադրելու լիազորություն: Հետևաբար բացատրությունը, թե վարչապետը կարող է կառավարության ոչ բոլոր անդամների թեկնածունները ներկայացնել, չի բխում սահմանադրությունից: Ուստի ակնհայտ է, որ այս դեպքում խախտվում է սահմանադրության 6-րդ հոդվածով սահմանված օրինականության սկզբունքը:

Սակայն սա դեռ ամբողջը չէ. ըստ էության օրինականության սկզբունքի խախտումը առաջացնում է մի շարք այլ խախտումներ: Սահմանադրության պահպանման լիազորությունը սահմանադրության 123-րդ հոդվածի համաձայն՝ վերապահված է պետության գլխին՝ Հանրապետության նախագահին: Վերջինս իր այս գործառույթն իրականացնելու համար օժտված է կառավարության անդամին նշանակելու իր սահմանադրական լիազորությունը իրացնելու համար վարչապետի անգործությունը վերացնելուն ուղղված պահանջ ներկայացնելու իրավասությամբ: Եթե վարչապետը շարունակում է իր անգործությունը, ապա Հանրապետության նախագահը սահմանադրության 168-րդ և 169-րդ հոդվածներով սահմանված պահանջներին համապատասխան պետք է խնդրի կարգավորման համար հայցի սահմանադրական դատարանի որոշումը: Ի դեպ սահմանադրական մարմինների միջև առաջացած վեճը սահմանադրական դատարանով լուծելու իրավասությունը, տվյալ դեպքում վերապահված է նաև կառավարությանն ու Ազգային ժողովի պատգամավորների առնվազը 1/5-ին, այսինքն՝ 27 պատգամավորի:

Եզրակացություն. կառավարության գործող կառուցվածքով կառավարության անդամի թեկնածու չներկայացնելը և չնշանակելը օրինական չէ: Սա իր հերթին հանգեցնում է սահմանադրական այլ նորմերի խախտմանը:

Փոխնախարարի, որպես նախարարի պարտականությունները կատարող անձի կարգավիճակի օրինականության հարցի մասին

Օրենքով ամրագրված 5 նախարարությունները (մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության, սփյուռքի, գյուղատնտեսության, ինչպես նաև էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարություններ), որոնց նախարարները նշանակված չեն՝ կառավարվում են փոխնախարարների միջոցով, ովքեր հանդես են գալիս որպես նախարարի պարտականությունները կատարող անձինք: Արդյո՞ք սա օրինական է: Արդյո՞ք օրենսդրությունը նախատեսում է այսպիսի հասկացություն և ո՞րն է դրա բովանդակությունը:

«Կառավարչական իրավահարաբերությունների կարգավորման մասին» օրենքի 10-րդ հոդվածի համաձայն, պետական մարմնի ղեկավարի բացակայության դեպքում նրան փոխարինում է առաջին տեղակալը, իսկ առաջին տեղակալի պաշտոն նախատեսված չլինելու կամ առաջին տեղակալի բացակայության դեպքում` տվյալ մարմնում պետական մարմնի ղեկավարի տեղակալի առավել երկար ստաժ ունեցող տեղակալը, եթե օրենքով այլ բան նախատեսված չէ: Իսկ ահա «կառուցվածքի ու գործունեության մասին» օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանվում է, որ նախարարին փոխարինող փոխնախարարն ամբողջ ծավալով, այդ թվում Ազգային ժողովում, իրականացնում է նախարարին վերապահված լիազորությունները՝ հիվանդության, արձակուրդում գտնվելու կամ արտասահմանյան գործուղման մեջ լինելու դեպքերում (ի դեպ այս նորմն ուղղակիորեն արտացոլված է նաև մի շարք նախարարությունների կանոնադրություններում): Այս իրավակարգավորումները ենթադրում են փոխնախարարի կողմից նախարարի լիազորությունների ամբողջ ծավալով իրացում, երբ նախարարի պաշտոնը զբաղեցված է: Այն չի ենթադրում նախարարի տեղակալի կողմից նախարարին վերապահված լիազորությունների կատարում՝ նախարարի պաշտոնում նշանակված անձ չլինելու պարագայում:

Սակայն հնարավոր են դեպքեր, երբ նախարարի պաշտոնը թափուր է: Այդպիսի իրավիճակի առաջացումը նախատեսված է «Կառավարության կառուցվածքի ու գործունեության մասին» օրենքի 5-րդ և 6-րդ հոդվածներով: Նախ վարչապետը ցանկացած ժամանակ իրավունք ունի առաջարկել նախագահին՝ փոխել փոխվարչապետին կամ նախարարին: Բացի այդ, վարչապետը պարտավոր է նախագահին առաջարկել կառավարության կազմում փոփոխություն, եթե փոխվարչապետը կամ նախարարը կորցրել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը կամ ձեռք է բերել այլ պետության քաղաքացիություն, խախտել է օրենքով սահմանված անհամատեղելիության պահանջները, մահացել է, նրա նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռը մտել է օրինական ուժի մեջ կամ նրան անգործունակ, սահմանափակ գործունակ կամ անհայտ բացակայող ճանաչելու մասին դատարանի վճիռը մտել է օրինական ուժի մեջ: Ինչպես ամրագրված է օրենքում, վարչապետը, որպես կանոն, միաժամանակ ներկայացնում է կառավարության անդամի նոր թեկնածուին, իսկ եթե միաժամանակ չի ներկայացվում, ապա պարտավոր է դա անել 15-օրյա ժամկետում:

Ինչպես նկատում ենք, օրենսդիրը չի նախատեսում այս դեպքերում նախարարի լիազորությունների փոխանցման առանձին իրավակարգավորումներ՝ ակնհայտորեն առաջնորդվելով այն մոտեցմամբ, որ վարչապետի և գործադիր իշխանության շահերից է բխում կառավարության անդամի համապատասխան պաշտոնում շուտափույթ կերպով նշանակված անձ ունենալը: Օրենսդրությունը չի սահմանում «նախարարի պարտականությունները կատարող անձ» կամ համանման հասկացություն կամ կարգավիճակ, հետևաբար նաև՝ այդ կարգավիճակից բխող բովանդակություն: Վարչապետի համար չկա սահմանադրությամբ կամ օրենքով նախատեսված  որևէ լիազորություն՝ այդպիսի կարգավիճակ շնորհելու կամ նախարարի լիազորությունները փոխնախարարին վերապահելու մասին: Փոխնախարարի կողմից նման կարգավիճակով հադես գալու համար օրենսդիրը չի նախատեսել վերջինիս նման լիազորություններ: Փոխնախարարը կարող է իրականացնել կառավարության անդամ նախարարին վերապահված լիազորությունները ամբողջ ծավալով միայն օրենքով նախատեսված կոնկրետ դեպքերում, որն այս պարագայում կիրառելի չէ: Ինչպես վերը նշվեց այս հարցն ունի նաև սահմանադրական այլ պահանջ, որը պայմանավորված է կառավարության անդամի համար ներկայացվող սահմանափակումներով: Օրինակ՝ այդպիսի սահմանափակում է կառավարության անդամի միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի լինելը, որը ակնհայտորեն ոտնահարվում է մշակույթի և սփյուռքի փոխնախարարների պարագայում:

Հետևաբար՝ նկատի առնելով վերը ներկայացված փաստացի հանգամանքները և առաջնորդվելով սահմանադրության 6-րդ հոդվածով սահմանված օրինականության սկզբունքով, եզրակացնում ենք, որ փոխնախարարների՝ որպես նախարարի պարտականությունները կատարող անձի կարգավիճակով հանդես գալը, ինչպես նաև վերջիններիս կողմից կառավարության անդամի կարգավիճակից բխող լիազորություններ իրականացնելը օրինական չէ:

Պետական ոչ առևտրային կազմակերպության տնօրեններին ներկայացվող պահանջների օրինականության հարցի մասին

Վերջերս հաճախ է շոշափվում պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների (ՊՈԱԿ-ի) տնօրեններին ներկայացվող պահանջների մասին: Թարմ դեպքերից մեկը վերաբերում է օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրենի պաշտոնի անհամատեղելիության պնդմանը;

Նախ արձանագրենք, որ «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» օրենքը ընդունվել է 2001 թվականին, իսկ 2015 թվականի սահմանադրական փոփոխություններից հետո մեկ անգամ է փոփոխության ենթարկվել՝ 2017 թվականին, այն էլ միայն գանձապետական համակարգի առանձնահատկությամբ պայմանավորված: Այսինքն օրենքը չի համապատասխանեցվել սահմանադրությանը:

Սա առարկայական հանգամանք է, քանի որ ուղղակիորեն առնչվում է սահմանադրության 6-րդ հոդվածով սահմանված օրինականության սկզբունքին և ՊՈԱԿ-ի տնօրենի ընտրությանը (նշանակամանը) վերաբերող հաջորդ կարևորագույն փաստաթուղթի՝ կառավարության 2005 թվականի հունվարի 25-ի թիվ 224-Ն որոշմանը (այս որոշմամբ հաստատվել է ՊՈԱԿ-ի տնօրենների ընտրության (նշանակման) ընդհանուր կարգը և տնօրենի հետ կնքվող աշխատանքային պայմանագրի օրինակելի ձևը): Հարցն այն է, որ սահմանադրության հիշյալ դրույթն ամրագրում է, որ սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր: Լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին: Սահմանադրության 79-րդ հոդվածով սահմանվում է որոշակիության սկզբունքը: Այն է՝ հիմնական իրավունքները և ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ:

«Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» օրենքում չկա կառավարությանը ենթաօրենսդրական ակտ ընդունելու լիազորող նորմ: Ուստիև կառավարության ուղղակի պարտականությունն է ոչ միայն չկիրառել կառավարության վերը նշված որոշումը, այլև «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 37-րդ հոդվածի համաձայն, կառավարությունը պարտավոր է այն ուժը կորցրած ճանաչել, քանի որ ըստ այս հոդվածի, եթե նորմատիվ իրավական ակտը հակասում է հետագայում ուժի մեջ մտած ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտին (սահմանադրությանը), ապա իրավաստեղծ մարմինը (կառավարությունը), բացառությամբ Ազգային ժողովի և հանրաքվեով ընդունված օրենքների, պարտավոր է իր ընդունած նորմատիվ իրավական ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին կամ փոփոխություն կամ լրացում կատարելու մասին ընդունել նորմատիվ իրավական ակտ:

Ինչ վերաբերում է «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» օրենքով ՊՈԱԿ-ի տնօրենին ներկայացվող պահանջներին, ապա այն ամրագրել է, որ  տնօրենի պաշտոնում կարող է նշանակվել Հայաստանի այն գործունակ չափահաս քաղաքացին, որն ունի բարձրագույն կրթություն: Տնօրենի պաշտոնում չի կարող նշանակվել այն անձը, որը դատապարտվել է հանցագործության կատարման համար, և նրա դատվածությունը մարված կամ հանված չէ, որին օրենքի համաձայն արգելվել է ղեկավար պաշտոններ զբաղեցնել, որը նախընթաց երեք տարիների ընթացքում եղել է սնանկանալու պատճառով լուծարված և իրենց պարտատերերի օրինական պահանջները չբավարարած կազմակերպության ղեկավար:

Բացի այդ, տնօրենի պաշտոնում նշանակված կամ ընտրության արդյունքում նշանակված անձի լիազորությունները դադարեցվում են իրավասու մարմնի որոշմամբ, եթե`

ա) նա դիմում է այդ մասին

բ) լրացել է նրա 65 տարին

գ) նա իր գրավոր համաձայնությամբ ընտրվել կամ նշանակվել է այլ պաշտոնում կամ անցել է իր պաշտոնի հետ անհամատեղելի այլ աշխատանքի

դ) ժամանակավոր անաշխատունակության հետևանքով նա ավելի քան չորս ամիս անընդմեջ չի ներկայացել աշխատանքի

ե) նա ավելի քան երեք օր անընդմեջ անհարգելի պատճառներով չի ներկայացել աշխատանքի

զ) նա նշանակվել է օրենքի պահանջների խախտմամբ, կամ առաջ են եկել տնօրենի պաշտոնում չնշանակելու վերը նշված հանգամանքները

է) նա իր գործառույթներն իրականացնելիս պետական կազմակերպությանը կամ պետությանն իր մեղքով հասցրել է վնաս, որի գումարը գերազանցում է պետական կազմակերպությանը սեփականության իրավունքով պատկանող գույքի արժեքի հինգ տոկոսը

ը) դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռի հիման վրա նա ճանաչվել է անգործունակ, սահմանափակ գործունակ, անհայտ բացակայող կամ մահացած

թ) օրինական ուժի մեջ է մտել նրա նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռը

ժ) նա կորցրել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը

ժա) դատական կարգով նրա ղեկավարած պետական կազմակերպությունը ճանաչվել է սնանկ, կամ այն ունի դատական կարգով որոշված և դատարանի կողմից համապատասխան վճիռն ընդունվելուց հետո` վեց ամսվա ընթացքում, իր մեղքով չկատարված գույքային պարտավորություն

ժբ) պետական կազմակերպության կողմից վճարման ենթակա հարկերը կամ պարտադիր այլ վճարները իր մեղքով` սահմանված ժամկետից հետո հաշվետու ժամանակաշրջանում չի վճարել

ժգ) մեկ տարվա ընթացքում օրենքի խախտման համար ենթարկվել է կրկնակի կարգապահական պատասխանատվության

Հատկանշական է, որ «բ», «գ», «ը», «թ», «ժ», «ժբ» և «ժգ» ենթակետերով նախատեսված դեպքերում նշանակված (ընտրված) տնօրենի լիազորությունները դադարեցվում են համապատասխան իրադարձությունը տեղի ունենալու կամ համապատասխան որոշումը, վճիռը կամ դատավճիռն ուժի մեջ մտնելու հաջորդող օրը: Իսկ «ա» ենթակետով նախատեսված դեպքում՝ դիմումում նշանակված օրվանից: Մյուս ենթակետերում նշված դեպքերում՝ համապատասխան իրադարձությանը հաջորդող մեկ ամսվա ընթացքում:

Տնօրենի հետ կնքվում է պայմանագիր, որը հիմնադրի անունից ստորագրում է լիազորված պետական մարմնի ղեկավարը: Պայմանագրում սահմանվում են նրա իրավունքները, պարտականությունները, պատասխանատվությունը և փոխհարաբերությունները լիազորված պետական մարմնի, կազմակերպության կառավարման այլ մարմինների հետ, նրա վարձատրության պայմանները, պայմանագրի դադարման` օրենքով նախատեսված բոլոր հիմքերը և այլ դրույթներ, որոնք պայմանավորվող կողմերը կգտնեն անհրաժեշտ: Պայմանագրի դրույթները չեն կարող հակասել Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրության պահանջներին, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

Տնօրենը չի կարող զբաղեցնել այլ պաշտոն կամ կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, մանկավարժական և ստեղծագործական աշխատանքից:

Հարկ է նաև արձանագրել, որ ՊՈԱԿ-ներին վերաբերելի ՀՀ գործող օրենսդրությամբ սահմանված չէ «ստեղծագործական աշխատանք» հասկացությունը:

Անդրադառնալով օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի օրինակին՝ պետք է արաձանագրել, որ «գեղարվեստական ղեկավար» կամ «դիրիժոր» անվանումով աշխատանք կատարելը չի կարող միանշանակորեն ներկայացվել որպես տնօրենի կողմից օրենքով նախատեսված պահանջի խախտում:  Ի դեպ նկատի առնելով նաև հանգամանքը, որ լիազորված մարմնի անունից հանդես է գալիս մշակույթի փոխնախարարը, որը ինչպես վերը նշեցինք չունի նախարարի լիազորություններն իրականացնելու իրավասություն, չի կարող ընդունել իրավական (այդ թվում՝ վարչական) ակտ որով դադարեցվում են տնօրենի պարտականությունները: Եթե ընդունվել է այդպիսի ակտ՝ հրաման կամ որոշում, ապա դա անվավեր է կամ առ ոչինչ, համաձայն՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչարարության մասին» օրենքի: Առ ոչինչ է, քանի որ ակտն ընդունել է ոչ իրավասու վարչական մարմինը: Իսկ անվավեր է այն վարչական ակտը, որն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, այդ թվում` օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով:

Եզրակացություն. ՊՈԱԿ-ի տնօրենին ներկայացվող այն պահանջները, որոնք ուղղակիորեն օրենքից չեն բխում կամ նախատեսված չեն աշխատանքային պայմանգրում օրինական չեն:

Ընդհանրապես, ինչպես վերը բերված օրինակում, այնպես էլ շատ դեպքերում բազմաթիվ հասկացություններ ու կարգավորումներ բացակայում են Ազգային ժողովի կողմից, որպես բարձրագույն օրենսդիր մարմնի ընդունած օրենքներում՝ անտեսելով իրավունքի գերակայության, ինչպես նաև հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման վերաբերյալ սահմանադրությամբ ամրագրված պահանջները (հիմնական իրավունքների ու ազատությունների վերաբերյալ դրույթների էության անխախտելիությունը, իրավական որոշակիությունն ու համաչափությունը և այլն):

Ամփոփելով՝ կարող ենք արձանագրել. սահմանադրականության հարցը շարունակում է մնալ պետական համակարգի գործունեության օրինականության ապահովման հիմնական խնդիրը, որի լուծումից է կախված պետության իրավական լինելը: Թե կառավարության, թե Հանրապետության նախագահի ու նաև Ազգային ժողովի կողմից դեռևս հանդիպում ենք իրավունքի և օրենքի գերակայության, ինչպես նաև սահմանադրական այլ սկզբունք-նորմերի անտեսում: Ուստի պետական իշխանության մարմինները օր առաջ պետք է վերացնեն այս խախտումները և իրենց գործունեության ընթացքում առաջնորդվեն Սահմանադրությամբ հռչակված օրինականության սկզբունքով»: