Հայաստանի յուրահատուկ «դեսպանը». Հայկական դրամը 25 տարեկան է

25 տարի առաջ այս օրը շրջանառության մեջ դրվեց Հայաստանի Հանրապետության առաջին արժույթը՝ դրամը: 1993թ-ի նոյեմբերի 22-ին՝ հայկական դրամի ներդրմամբ արգելվեց խորհրդային և ռուսական դրամանիշների շրջանառությունը:

Քառորդ դար առաջ ներդրվեցին 10, 25, 50, 100 և 200 դրամ անվանական արժեքներով թղթադրամներ, իսկ արդեն մեկ տարի անց՝ 1994-ին՝ 10, 20, 50 լումա և 1, 3, 5, 10 դրամ անվանական արժեքներով մետաղադրամները։ Առաջին թղթադրամների թողարկումից 5 տարի անց շրջանառության մեջ դրվեցին 1000 դրամ և 5000 դրամ անվանական արժեքով թղթադրամները։

Դրամի հետ կապված աշխատանքը վերապահված էր ՀՀ գերագույն խորհրդում ստեղծված ՀՀ-ում դրամաշրջանառության կարգավորման պետական հանձնաժողովին: Այն ստեղծվեց 1993 թվականի հոկտեմբերի 13-ին:

Համանախագահության կարգով այն ղեկավարում էին Գերագույն խորհրդի ֆինանսավարկային ու բյուջետային հարցերով հանձնաժողովի նախագահ Տիգրան Սարգսյանը, Կենտրոնական բանկի նախագահ Իսահակ Իսահակյանն  ու ֆինանսների նախարար Լևոն Բարխուդարյանը:

1993թ-ին ֆինանսների նախարար Լևոն Բարխուդարյանը, ԿԲ նախագահ Իսահակ Իսահակյանը, Գերագույն խորհրդի ֆինանսավարկային ու բյուջետային հարցերով հանձնաժողովի նախագահ Տիգրան Սարգսյանը

Կատարված աշխատանքների արդյունքում հանձնաժողովը 1993 թվականի նոյեմբերի 19-ին որոշում կայացրեց: Դրա համաձայն՝

«1993 թվականի նոյեմբերի 22-ի ժամը 00:00-ից ՀՀ տարածքում օրինական վճարամիջոց են հանդիսանում ՀՀ ԿԲ 1993 թվականի նմուշի 10, 25, 50, 100, 200 և 500 դրամ անվանական արժեքներով բանկային տոմսերը»:

Երբ Հայաստանում որոշեցին դուրս գալ մոտ 70 տարի տիրապետող դարձած ռուբլու գերակայությունից ու սեփական դրամն ստեղծել, ամենից բարդ գործը բաժին ընկավ հենց այդ դրամի ձևավորողներին:

«Շատ էսքիզներ արվեցին, բայց պետք էր շատ արագ, դրա համար էլ մեկ ամսում արեցինք և հետո ստիպված եղանք 3 տարի հետո նոր դիզայն տալ»,- պատմել է հայկական թղթադրամների ձևավորման համահեղինակ, նկարիչ-դիզայներ Աշոտ Մանուկյանը: 

Ժամանակահատվածը Հայաստանի համար բավական բարդ էր՝ շրջափակում ու Ղարաբաղյան պատերազմ, հետխորհրդային անցում: Տիգրան Սարգսյանը մի առիթով հիշել էր դրամի հետ կապված մի հետաքրքիր հեռախոսազանգի պատմություն: Դրա հեղինակը ներկայացել էր որպես Զարուհի, ասել, որ աստղագուշակ է, խնդրել իրեն ասել այն օրը, ժամն ու րոպեն, երբ որոշվեց Հայաստանում նոր դրամ ներմուծել:

 «Մի քանի օր հետո նա զանգեց և ասաց, որ դրամի վիճակը սկզբում վատ է լինելու, հետո կուժեղանա և վստահություն կշահի»,- հիշել էր Տիգրան Սարգսյանը:

Անկախ հետաքրքրաշարժ պատմությունից՝ դրամն իր ճանապարհն ունեցավ:

Հայկական առաջին դրամանիշների վրա այդ ժամանակվա ԿԲ նախագահ Իսահակ Իսահակյանի և ֆինանսների նախարար Լևոն Բարխուդարյանի ստորագրություններ էին:

Բայց դրամը կայունացավ: Հայկական դրամն աշխարհում գոյություն ունեցող այն եզակի միավորներից է, որի մանրադրամը գոյություն չունի, թեև տարիներ առաջ դրամի հետ մեկտեղ շրջանառության մեջ էր նաև հայկական արժույթի ամենափոքր միավորը` լուման:

Հայկական դրամի թողարկման 15-ամյակի կապակցությամբ՝ 2008 թվականին Կենտրոնական բանկի դիմաց տեղադրվեց դրամին նվիրված և դրամը խորհրդանշող բրոնզե արձանը։

Հեղինակը քանդակագործ Էդուարդ Շախիկյանն է։ Իսկ այս տարի Շուշիում բացվեց հայկական դրամի թանգարան, որտեղ ներկայացված են տարբեր շրջանների հայկական դրամների ցուցանմուշներ:

Դրամը թերևս այն յուրահատուկ դեսպանն է, որ ներկայանում է մեր երկիր մտնող գրեթե ամեն մեկին: Աշխարհի ինչ-որ մի անկյունից Հայաստան եկած մարդը գուցե երկրից հեռանա՝ այդպես էլ չլսելով քո հիմնը, չտեսնելով քո զինանշանը կամ չտարբերելով դրոշիդ գույները, բայց դրամին չառնչվել գրեթե անհնար է: