Պարզաբանում Ստրասբուրգից. «մոխրագույն» կամ «գորշ տարածքներ». ինչո՞ւ ԵԽԽՎ-ում չճանաչված պետություններին, այդ թվում՝ Արցախին, նման որակում տրվեց

«Մոխրագույն» կամ «գորշ տարածքներ» (Grey Zone). գերմանացի պատգամավոր Ֆրենկ Շվաբեն այսպես է ձևակերպել այն չճանաչված պետությունները, որտեղ երբևէ չի իրականացվել մարդու իրավունքների միջազգային մոնիթորինգ: Գերմանացու բանաձևի հիմնական նպատակն էլ չճանաչված պետություններում, այդ թվում՝ Արցախում, մարդու իրավունքների պաշտպանության մոնիթորինգային գործիքների ներդրումն է։

Ի սկզբանե Շվաբեի փաստաթղթում ձևակերպված էր «Ղարաբաղ՝ Ադրբեջանի տարածք»: Հակահայկական ձևակերպումներ պարունակող նախաձեռնությունը, սակայն, վերջնական փուլում դարձավ բանաձև, որը ոչ միայն չի պարունակում հակահայկական ձևակերպումներ, այլև սպասարկում է հայկական շահը:

«Ես դա կանվանեի ոչ թե պրոհայկական, կամ ինչ-որ մեկի շահերից բխող, այլ կանվանեի պարզապես չափազանց կարևոր քայլ չճանաչված պետություններում մարդու իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմների վերաբերյալ: Բանաձևը հնարավորություն կտա մշտական հիմունքներով դիտարկել, թե այդտեղ մարդիկ ինչպես են ապրում և ինչ խնդիրներ ունեն, մարդու իրավունքների ինչպիսի հարցեր են ծագում, որովհետև ամբողջ զեկույցի տրամաբանությունն այն էր, որ կապ չունի, թե մարդ որտեղ է ապրում՝ լինի չճանաչված պետություն, թե, ասենք, օրինակ՝ Իտալիայում, Իսպանիայում, Շվեդիայում կամ ինչ-որ այլ տեղ»,- SHANTNEWS.am-ի հետ զրույցում Ստրասբուրգից հայտնեց ԵԽԽՎ-ում Հայաստանի պատվիրակության ղեկավար Արփինե Հովհաննիսյանը:

Դեռևս 2007 թվականին Եվրոպական խորհրդարանը ընդունեց մի բանաձև, որը կոչ էր անում հենց նույն կազմակերպություններին՝ իրավապաշտպան մոնիթորինգ իրականացնող կառույցներին, աշխատել չճանաչված երկրների իշխանությունների հետ, բայց բանաձևն այդպես էլ կյանքի չկոչվեց:

Հայկական պատվիրակության մեկ այլ անդամ՝ պատգամավոր Նաիրա Զոհրաբյանը Ստրասբուրգից պատմում է, որ այս ամիսների ընթացքում ադրբեջանական պատվիրակությունը փորձել է իր լոբբիստների միջոցով ամեն ինչ անել, որպեսզի նախ՝ ամրագրվի իրենց մշտական ցանկալի ձևակերպումը՝ «Ղարաբաղ՝ Ադրբեջանի տարածք» և երկրորդ, որպեսզի մուտք չունենան իրավապաշտպան կազմակերպությունները գորշ գոտիներ, այդ թվում՝ Լեռնային Ղարաբաղ:

Զոհրաբյանն ասում է՝ մարդու իրավունքներով զբաղվող միջազգային լրջագույն կազմակերպությունների համար Արցախի մուտքը բացելը նշանակալից է: Կգան ու կտեսնեն, թե ինչպես են ապրում արցախցիները և որքանով է Արցախում անվտանգությունը մշտապես ռիսկային Ադրբեջանի ռազմատենչ հայտարարությունների և գործողությունների ներքո: Ինչպես և սպասելի էր, Շվաբեի այս բանաձևին դեմ է քվեարկել միայն ադրբեջանական պատվիրակությունը:

«Անակնկալ չէր, որ Ադրբեջանը դեմ քվեարկեց բանաձևին, որովհետև այնտեղ, որտեղ մարդու իրավունքը, կենսականորեն հոգեբանորեն հակասում է Ադրբեջանի քաղաքականությանը: Իրենք չեն ցանկանում, որ աշխարհը կապ ունենա Արցախի հետ, որովհետև եթե Արցախի դռները բացվելու են միջազգային իրավապաշտպան կառույցների առջև, իրենք տեսնելու են, թե ինչպես է արցախցին ապրում ամեն օր Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիայի վտանգի տակ, և, բնականաբար, դա իր ուղղակի ազդեցությունն է ունենալու բանակցային գործընթացի վրա: Ադրբեջանը հասկանում է, որ սա հեռահար ուղղված իր քայլերին լուրջ ռիսկ է»,- ասաց Նաիրա Զոհրաբյանը:

Արփինե Հովհաննիսյանի խոսքերով՝ Ադրբեջանը չի ցանկանում, որ որևէ միջազգային մարմին, լինի դա մարդու իրավունքների նկատմամբ մոնիթորինգ իրականացնող, թե էլի այլ ինչ-որ մարմին, մուտք գործի Լեռնային Ղարաբաղ, այսինքն՝ եթե երկիրը ունի սև ցուցակի քաղաքականություն , դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում, նրանք պետք է երջանի՞կ լինեն, որ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մոնիթորինգային մարմիններն այնտեղ մշտադիտարկում անցկացնեն և հանկարծ պարզվի, որ, օրինակ, Լեռնային Ղարաբաղում շատ ավելի ազատ են, քան Ադրբեջանում: Եթե լինի այդպիսի մշտադիտարկում, այն կընթանա զուգահեռ, այսինքն՝ մշտադիտարկում կլինի նաև Ադրբեջանում։ Արցախի իշխանությունները պատրաստակամ են համագործակցել ԵԽ-ի և ՄԱԿ-ի հետ՝ ներկայացնելու մարդու իրավունքների իրավիճակն Արցախում: Հայկական երկրորդ պետության արձագանքը դրական է, սակայն անհասկանալի են համարում, թե ինչու օգտագործվեց «մոխրագույն» կամ «գորշ տարածքներ», այլ ոչ թե հենց չճանաչված պետություններ ձևակերպումը, պարզաբանում է Ստրասբուրգից ԵԽԽՎ-ում Հայաստանի պատվիրակության ներկայացուցիչը:

«Գիտեք, ես կարծում եմ, որ այստեղ այն տարածքների մասին է խոսքը, որտեղ կան սառեցված հակամարտությունների տարածքներ, չճանաչված պետություններ: Գիտեք, որքան էլ մենք ասենք, թե ինչու օգտագործվեց այս ձևակերպումը, պիտի ընդունենք, որ Արցախը չճանաչված պետություն է, որի համար ամեն ինչ պետք է արվի: Սա, ըստ էության, միջազգայնորեն ընդունված տերմին է, այստեղ որևէ, իմ կարծիքով, ռիսկային ձևակերպում չկա»,- ասաց Նաիրա Զոհրաբյանը:

Ամեն դեպքում Արցախը միշտ պատրաստ է ԵԽԽՎ զեկույցի հիման վրա ընդունել մարդու իրավունքների դիտորդների:

Ի դեպ, փաստաթղթում հատուկ ընդգծված է, որ մարդու իրավունքների մոնիթորինգի մարմինների գործունեությունը դե ֆակտո իշխանությունների տարածքում չի նշանակում, որ այն ճանաչում է այդ իշխանությունների օրինականությունը։ Մոնիթորինգային մարմինները պետք է միայն ուսումնասիրեն տարածքում բնակիչների իրավունքների հարգման հարցերը։