21-րդ դարի գլխավոր աշխարհագրական հայտնագործությունները

Եթե կարծում եք, որ մարդկությունը ուսումնասիրել է Երկրի յուրաքանչյուր սանտիմետրը, ապա դա այդպես չէ: Նույնիսկ 21-րդ դարում գիտնականներին հաջողվել է մի քանի հեղափոխական բացահայտումներ անել։ Այս մասին  հոդված է հրապարակել «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը։

Կրուբերա քարանձավի խորքերը
Աբխազիայում գտնվող Կրուբերա-Վորոնյա քարանձավն առաջին անգամ հայտնաբերվել է 1960 թվականին, սակայն հետազոտողները սուզվել են ընդամենը 95 մետր: Ժամանակի ընթացքում քարանձավը շարունակվեց ուսումնասիրվել, և մինչև 2007 թվականը գիտնականները կարողացան իջնել 1710 մետր խորության վրա:

Մինչև 2017 թվականը Կրուբերա-Վորոնյան համարվում էր աշխարհի ամենախորը քարանձավը, մինչև այն զիջեց իր առաջնորդի դիրքը Վերևկինա քարանձավին, որը նույնպես մոտակայքում է գտնվում: Այսօր կարստոլոգների ջանքերով գիտնականներն իջել են քարանձավի առավելագույն խորությունը՝ 2197 մետր։

Խաղաղ օվկիանոսի հատակի ուսումնասիրությունը
2010 թվականին ամերիկացի օվկիանոսագետները, օգտագործելով էխոլոկացիայի տեխնոլոգիաները իրականացրել են Խաղաղ օվկիանոսի հատակի մանրամասն ուսումնասիրություն, հատուկ ուշադրություն դարձնելով Մարիանյան փողրակին՝ համաշխարհային օվկիանոսի ամենախոր կետին։ Արշավախմբի արդյունքում պարզվել է, որ Մարիանյան փողրակով անցնում են չորս բարձր լեռնաշղթաներ, որոնցից յուրաքանչյուրի բարձրությունը հասնում է 2,5 կիլոմետրի։

Ենթասառցադաշտային Վոստոկ լիճը
2012 թվականին գիտական հանրությունը հաստատեց Վոստոկ լճի առկայությունը, որը գտնվում է Անտարկտիդայում սառույցի շերտի տակ։ Այս լիճն հանդիսանում է ամենամեծը մայրցամաքի 145 ենթասառցադաշտային ջրային օբյեկտների մեջ։ Լճի գոյության մասին հայտնի է եղել վաղուց, սակայն նրա գոյությունը վերջնականապես հաստատվել է միայն վերջերս։ Վոստոկ լիճը, թաքնված է չորս կիլոմետրանոց սառույցի շերտի տակ մոտավորապես 15 միլիոն տարի առաջ, իրենից ներկայացնում է յուրահատուկ «ժամանակի պարկուճ», որը կարող է պարունակել ժամանակակից գիտությանը անհայտ միկրոօրգանիզմներ:
Լճի հայտնաբերողների թվում էր խորհրդային աշխարհագետ Անդրեյ Կապիցան։

Ենթասառցադաշտային լճի հայտնաբերումը մեծացնում է այլ մոլորակների վրա նմանատիպ պայմաններում կյանք գտնելու հավանականությունը:
2023 թվականին գիտնականներն արդեն ստացել էին լճից ջրի առաջին նմուշները, թեև դրանցում բակտերիաների առկայությունը դեռ հաստատված չէ։

Մոլորակի ամենամեծ հրաբուխը
2013 թվականին Ճապոնիայից արևելք ամերիկացի հետազոտողները հայտնաբերեցին Երկրի ամենամեծ հրաբուխը՝ Խաղաղ օվկիանոսի Շատսկի բարձունքի շրջանում: Նրանք պարզեցին, որ լավայի լայնածավալ նստվածքները, որոնք նախկինում վերագրվում էին մի քանի աղբյուրների, իրականում պատկանում են մեկ հսկայական վահանային հրաբխի:
Այս հրաբուխն իր չափերով համեմատելի է մարսյան Օլիմպ հրաբխի հետ, որն Արեգակնային համակարգի ամենամեծ հրաբուխն է և վաղուց հանգած է։

Մեծ Գրենլանդական կիրճը
2013 թվականին Իտալիայից, Անգլիայից և Կանադայից գիտնականների միջազգային թիմը Գրենլանդիայի սառցաշերտի տակ հայտնաբերեց Երկրի ամենամեծ կիրճը՝ այն ձգվում է 750 կիլոմետր երկարությամբ, հասնում է 10 կմ լայնության և 800 մետր խորության։
Կիրճը սկսվում է կղզու կենտրոնական մասից և ձգվում մինչև նրա հյուսիսային ծայրը։ Այն երկու անգամ մեծ է ԱՄՆ-ի հայտնի Գրանդ կանյոնից։

Նոր կղզի Նոր Երկիր կղզում
2020 թվականին Նոր Երկիր արշիպելագի հյուսիսային մասի մոտ նոր կղզի է հայտնաբերվել։ Այն հայտնաբերել են ռուս դպրոցականները՝ արբանյակային պատկերների վերլուծության ժամանակ։

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ կղզին ունի 200 x 410 մետր չափսեր, բարձրությունը՝ մինչև 27 մետր և զբաղեցնում է մոտ 5,6 հեկտար տարածք։ Ենթադրվում է, որ կղզին առաջացել է հալվող Հարավային Վիլկիցկի սառցադաշտի և Հյուսիսային կղզու միջև սառցե կամրջի փլուզման հետևանքով։ Այս կղզու դիտարկումները կօգնեն ավելի լավ հասկանալ Արկտիկայում տեղի ունեցող գործընթացները։

Հայտնաբերվել է Երկրի մագնիսական բևեռը
2020 թվականին ռուս գիտնականները պարզել են Երկրի մագնիսական բևեռների ճշգրիտ դիրքը, որոնք, ի տարբերություն աշխարհագրական բևեռների, ունակ են տեղաշարժվել։ Նրանք հայտնաբերեցին, որ Հյուսիսային մագնիսական բևեռն այժմ 3000կմ հեռու է գտնվում աշխարհագրական հարավային բևեռից՝ ավելի մոտենալով Անտարկտիդայի եզրին:

Նման տեղեկատվությունը չափազանց կարևոր է այն մարդկանց համար, ովքեր կողմնորոշվում են կողմնացույցով, օրինակ ծովագնացների, նավաստիների կամ բևեռախույզների համար, քանի որ այն օգնում է նրանց ավելի ճշգրիտ կողմնորոշվելու տարածության մեջ:

Կարստային «խորտակիչ» Չինաստանում
2022 թվականին Չինաստանում, Պինե գյուղի Գուանսի Չժուան ինքնավար շրջանի տարածքում, կարստային հսկայական դատարկություն է հայտնաբերվել, որի չափսերը կազմել են 306մ երկարություն, 150մ լայնություն, 192մ խորություն, իսկ ծավալը գերազանցել է 5 000 000մ³-ը։ Այս եզակի կառուցվածքի ներսում, որը ներառում է երեք քարանձավ, հայտնաբերվել է հնագույն անտառ, որտեղ աճում են թզենիներ և 40 մետր բարձրությամբ փշոտ լիաններ։

Անտարկտիկայի ենթասառցադաշտային Ալպերի հետազոտությունը
Անտարկտիկայի ենթասառցադաշտային Ալպերի հայտնաբերումը տեղի է ունեցել դեռևս 1958 թվականին, բայց դրանց լիարժեք ուսումնասիրել հնարավոր դարձավ միայն մինչև 2020 թվականը: Գամբուրցևի լեռնաշղթան, որը թաքնված էր Անտարկտիդայի սառույցների տակ, քիչ հետազոտված էր մնացել հետազոտությունների իրականացման դժվարությունների պատճառով, բայց 21-րդ դարում տեխնոլոգիայի զարգացման հետ մեկտեղ միջազգային արշավախմբի գիտնականներին հաջողվեց ստեղծել այս լեռնազանգվածի մանրամասն քարտեզներ:

Աերոնկարահանման և ռադիոզոնդավորման կիրառման միջոցով հետազոտողները պարզել են, որ այստեղ լեռները հասնում են մինչև 3000մ բարձրության, իսկ գագաթների և հովիտների միջև տարբերությունը գերազանցում է կիլոմետրը: Սառցադաշտի տակ թաքնված են հեղուկ ջրով գետեր և լճեր, որոնք չեն սառչում նույնիսկ արտաքին -30°C-ից ցածր ջերմաստիճանների դեպքում:

Անտարկտիդայի Ալպերը զգալիորեն ավելի հին են, քան իրենց եվրոպական անալոգները. դրանց տարիքը գերազանցում է միլիարդ տարին: Այդքան երկար ժամանակահատվածի ընթացքում բնական է ակնկալել, որ էրոզիայի պատճառով լեռների տեղագրությունը կկլորանա, կհարթվի։ Այնուամենայնիվ, դրանց ժամանակակից ռելիեֆը զարմանալիորեն կտրուկ է և հստակ գծագրված: Գամբուրցևի լեռնաշղթայի օրինակի վրա, գիտնականները եկան այն եզրակացության, որ Անտարկտիդայի Ալպերի ձևավորումը տեղի է ունեցել մի քանի փուլով. այս հայտնագործությունը թույլ տվեց հետազոտողներին թարմ հայացք նետել աշխարհի այլ լեռնային համակարգերի ձևավորման գործընթացներին։