Ինչ նպատակի են ծառայում 19-րդ դարում Ալեքսանդրապոլում կառուցված դպրոցները

Գրագիտություն տարածելու համար Ալեքպոլում 19-րդ դարի առաջին կեսին բացվեցին առաջին քաղաքային դպրոցները, որտեղ առանձին էին սովորում աղջիկներն ու տղաները։ 1839-40 թվականներին Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցուն կից կառուցվել է առաջին արական դպրոցը։ Քառամյա կրթությամբ դպրոցի ավարտական ատեստատը պահվում է Գյումրիի պատմության թանգարանում։

«Մենք տեսնում ենք, որ կրթական վկայագիրը երկլեզու է եղել՝ հայերեն ու ռուսերեն։ Առարկաների ցանկը՝ կրոն, հայոց լեզու, ռուսաց լեզու, գերմաներեն, թվաբանություն, հայոց պատմություն, ռուսաց, ընդհանուր պատմություն, աշխարհագրություն և այլն։ Այսինքն՝ բավական լուրջ կրթական համակարգ էր»,- պատմում է Գյումրիի պատմության թանգարանի էքսկուրսավար Մարինե Հովհաննիսյանը։

Այն կոչվել է Փրկչի վիճակային դպրոց, կառուցվել է ալեքպոլցիների նվիրատվություններով, արական առաջին դպրոցը քանդվել է խորհրդային տարիներին, երբ սկսվել է եկեղեցու բակում շատրվանի շինարարությունը։ Մյուս բոլոր դպրոցների շենքերը պահպանված են։

«Որպես դպրոց նշանակություն ունեցող միակ կառույցը 6-րդ դպրոցն է, որտեղ գործել է Օլգինյան պրոգիմնազիան և այժմ շարունակում է գործել Պուշկինի անվան դպրոցը։ Մյուս բոլոր դպրոցները եղել են առանձնատներում»,- նշում է «Կումայրի» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանի տնօրեն Ինգա Ավագյանը։

Առանձնատուն է այսօր նաև Արղության դպրոցի շենքը։ Այն եղել է առաջին օրիորդաց դպրոցը, բացվել է 1871 թվականին Ղահրաման Արղության-Երկայնաբազուկի նվիրատվությունների շնորհիվ։ Այն հարուստ ընտանիքների աղջիկների համար էր, իսկ կրթությունը վճարովի։ Այժմ այս շենքը բնակելի է՝ մասնավոր սեփականություն։ Նույն՝ սեփականության իրավունքով, օգտագործվում է նաև Ղազարոս Աղայանի ջանքերով քաղաքում հիմնված Սահականուշյան դպրոցը։ Այն կրթության օջախ է ծառայել 1882 թվականից մինչև 1921 թիվը, որից հետո դարձել է բնակելի տուն։ Հայտնի ընտանիքներից Քեշիշովների առանձնատունը, որը մինչև 1912 թվականը Օլգինյան պրոգիմնազիան էր, այսօր Մարիամ և Երանուհի Ասլամազյան քույրերի պատկերասրահն է։

Ինչպես պատմական Գյումրիի շինությունների զգալի մասը, ալեքպոլյան նախկին դպրոցները ևս պատմական հուշարձաններ են՝ «Կումայրի» արգելոցի արժեքներ։ Անկախ շենքի պատկանելությունից, որևէ շինարարական միջամտության համար պետք է ստանալ մշակույթի նախարարության թույլտվությունը։ Իսկ այս շենքերի պահպանությունը արգելոց-թանգարանի պատասխանատվությունն է։

Բացառությամբ Փրկչի վիճակային դպրոցի, ալեքպոլյան մյուս բոլոր դպրոցների շենքերը կանգուն են, օգտագործելի կառույցներ են և բավականաչափ պահպանված վիճակում են։ Թեև «Կումայրի» արգելոցի ճարտարապետական հուշարձաններ են, բայց դրանք փլուզումից փրկվել են մասնավոր սեփականություն լինելու արդյունքում։