ՀՀ հպարտ քաղաքացին աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության առումով դեռ գտնվում է ստրկական իրավիճակում. Արթուր Սաքունց

Ինչ գործառույթներ են վերապահված Աշխատանքի և առողջապահական տեսչական մարմնին, և արդյոք իրավասությունների շրջանակը բավարար է աշխատանքային վեճերը հարթելու և խախտումները վերացնելու համար: Այս մասին այսօր Գյումրիում քննարկում է կազմակերպել «Կանանց իրավունքների տուն» հասարակական կազմակերպությունը: Առողջապահական տեսչական մարմինը ստեղծվել է 2017-ին, 2018-ին էլ վերանվանվել է Աշխատանքի և առողջապահական տեսչություն: Այն բազմաթիվ դիմում-բողոքներ է ստանում,  որոնք վերաբերում են աշխատանքային պարտականությունների կատարման ընթացքում տեղի ունեցած դժբախտ դեպքերին, գործատուի գործունեությունը ժամանակավորապես դադարեցնելուն: Տեսչական մարմինը ավելին անել չի կարող՝ ստուգումները դադարեցված են 2013 թվականից:

Առողջապահության և աշխատանքի տեսչական մարմինն իրականացնում է վերահսկողական և օրենքով սահմանված այլ գործառույթներ, ինչպես նաև կիրառում պատասխանատվության միջոցներ առողջապահության, աշխատողների առողջության և անվտանգության ապահովման բնագավառներում` հանդես գալով Հայաստանի Հանրապետության անունից: Սա հակիրճ նկարագրությունն է այն գործառույթների, որոնք 2018-ից կատարում է Առողջապահության և աշխատանքի տեսչական մարմինը: Այսինքն՝ ընդունում են դիմում-բողոքներ և դրանց ընթացք տալիս, եթե իրենց իրավասության շրջանակներում է:

«Այս պահին տեսչությունը վերահսկողական գործառույթ չունի, ստուգումների միջոցով դեռևս չի իրականացնում: Գործառույթներն իրականացնում է իրազեկման, կանխարգելիչ միջոցառումներով և վարչական վարույթներ հարուցելով: Դիմումներ ստանում ենք հիմնականում աշխատողների առողջության և անվտանգության պահպանման վերաբերյալ: Նման դիմումներին ընթացք է տրվում, հարուցվում է վարչական վարույթ: Տեսչությունում ստացվող դիմում-բողոքների զգալի մասը վերաբերում է այն լիազորություններին, որոնք այս պահին տեսչական մարմինը չունի»,- ասել է Առողջապահական և աշխատանքի տեսչության մարմնի աշխատողների առողջապահության պահպանման և անվտանգության ապահովման վերահսկողության վարչության գլխավոր մասնագետ Ալվարդ Արշակյանը:

Տեսչական ստուգումները հանրապետությունում դադարեցված են 2013 թվականից: Դրանց բացակայության պայմաններում գործատու-աշխատող հարաբերություններում վերահսկողությունն արդյունավետ չէ: Սա իրավապաշտպանի կարծիքն է:

«Այս մեխանիզմն արդյունավետ չէ: Պետք չէ գցել քաղաքացիների վրա, պետք է պահանջենք գործատուներից: Կրթական համակարգում ուսուցիչների իրավունքների պաշտպանության այնպիսի ակտեր կան, որ նույնիսկ փաստաբանները կարող են գլուխ չհանել: Հանքարդյունաբերության բնագավառում լուրջ խնդիրներ կան: Մեր աչքի առաջ տաքսիների վարորդները, սպասարկման ոլորտի աշխատակիցները քանի ժամ են աշխատում, արտաժամյա վճարվում են, թե ոչ, արձակուրդային ստանում են, թե ոչ: Դրա համար ես ասում եմ, որ ՀՀ հպարտ քաղաքացին աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության առումով դեռ գտնվում է ստրկական իրավիճակում»,- ասել է Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի նախագահ, իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցը:

Առողջապահական ու աշխատանքի տեսչական մարմնի լիազորությունների ընդլայնում տեղի ունենալու է, բայց 2021 թվականի հուլիսից: Մինչ այդ տեսչական մարմինը գործատուների հետ աշխատելու և նրանց վերահսկելու է ոչ թե տույժ-տուգանքների տարբերակով, այլ խորհրդատվական դասընթացների միջոցով: Նշում են՝ միշտ չէ, որ գործատուն է խախտումներ թույլ տվողը:

Արտաժամյա աշխատանքի վարձատրության բացակայություն, աշխատանքային ոչ պատշաճ պայմաններ. սրանք առավել հաճախ հանդիպող խախտումներն են, բայց տեսչական մարմինը գործատուի գործունեությունը դադարեցնելու իրավունք ունի միայն այն դեպքում, երբ վտանգված է աշխատողի կյանքն ու առողջությունը: Աշխատանքային պայմանագրերի հետ աշխատողը մնում է մենակ:

Քանի դեռ տեսչական մարմնի լիազորությունները սահմանափակ են, աշխատանքային վեճերը հարթելու և գործատուի որոշումը բեկանելու միակ տարբերակը, ըստ բանախոսների, դատական կարգով է: Դատարան դիմել ու խախտված իրավունքները վերականգնել ոչ միշտ ու ոչ բոլոր աշխատողներն են համաձայնում: Առողջապահական ու աշխատանքի տեսչությունը վերջին երեք տարիների վիճակագրությունն է ներկայացնում ՝ 2017-2019 թվականներին տեսչությունը արձանագրել է աշխատանքի ընթացքում դժբախտ պատահարի 27 դեպք, և 33 գործատուի նկատմամբ վարչական վարույթ է հարուցվել: