Ո՞ր կառույցներն են աջակցելու Հայաստանում վեթինգի իրականացմանը. վեթինգի միջազգային փորձը

Հայաստանում օրակարգային գլխավոր թեմաներից մեկը մնում է դատական համակարգի շուրջ ստեղծված իրավիճակը: Համակարգի առողջացման առաջարկվող մեթոդների և հեռանկարների մասին հանրությունը պատկերացում է կազմում ոչ միայն տեղի փորձագիտական շրջանակների, այլև միջազգային հանրության արձագանքներից:

Առաջինը Հայաստանի դատական համակարգի շուրջ ստեղծված իրավիճակին արձագանքեց Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը: Դա տեղի ունեցավ հենց այն օրը, երբ շրջափակվեցին  դատարանների մուտքերը:

Հայտարարության մեջ նշվում էր, որ Միացյալ Նահանգները հանձնառու է աջակցել Հայաստանում անկախ դատական համակարգի ամրապնդմանը, ինչը պահանջում է վճռականություն, զգոնություն և երկարաժամկետ ռազմավարություն։
Հաջորդ օրը՝ մայիսի 21-ին, Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար Պյոտր Սվիտալսկին հայտարարեց Հայաստանում դատական համակարգի բարեփոխումներին և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի մոտեցումներին աջակցելու Եվրամիության պատրաստակամության մասին։

Մեկ օր անց Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդը, հաստատելով Եվրախորհրդի աջակցությունը, նշեց, որ եվրոպացի փորձագետների պատվիրակություն կմեկնի Հայաստան` անհրաժեշտ խորհրդատվություն տրամադրելու համար:

Մայիսի 23-ին ԵՄ անդամ պետությունների դեսպանությունները հանդես եկան հայտարարությամբ, որով ողջունեցին ՀՀ կառավարության՝ դատական համակարգի բարեփոխումների հանձնառությունը:

Մայիսի 27-ին ստացվեց Վենետիկի հանձնաժողովի նախագահ Ջաննի Բուքիքիոյի նամակը, որում նշվում էր, որ հանձնաժողովը  պատրաստակամ է աջակցել Հայաստանում դատաիրավական համակարգի վճռական բարեփոխումներին և վեթինգի իրականացմանը: Միևնույն ժամանակ ընդգծվում էր, որ Վենետիկի հանձնաժողովն արդեն աջակցել է վեթինգի իրականացմանը նման իրավիճակներում գտնված եվրոպական այլ երկրներում:

Եվրոպական կառույցների այս հայտարարություններում կա մեկ պարտադիր նախապայման՝  բարեփոխումները պետք է իրականացվեն Հայաստանի Սահմանադրության և միջազգային նորմերի համաձայն: Իսկ ահա առանձին քաղաքական գործիչների արձագանքներում նաև մտահոգություններ կան:

Օրինակ՝ Հայաստանի մոնիթորինգի հարցով ԵԽԽՎ  համազեկուցողներ Յուլյա Լավոչկինան և Անդրեյ Շիրցելը կարծում են, որ քաղաքական գործիչները պետք է ձեռնպահ մնան գործողություններից, որոնք կարող են դիտարկվել որպես ճնշում դատական համակարգի նկատմամբ։

«Կարնեգի» հիմնադրամի՝ Հարավային Կովկասի հարցերով ավագ գիտաշխատող Թոմաս դե Վաալն էլ մտահոգություն հայտնեց, թե Նիկոլ Փաշինյանը վերսկսում է հեղափոխությունը։

Freedom House իրավապաշտպան կազմակերպության փորձագետ Նեյթ Շենկանը մեկնաբանեց, թե Փաշինյանը, չկարողանալով արագ ու կայուն կերպով վերափոխել Հայաստանը, վերադարձավ պոպուլիզմին։

Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի բարեփոխումների գործիքներին, մասնավորապես Հայաստանում լայն շրջանառության մեջ մտած վեթինգի գաղափարին, ապա այս մեթոդն առավել ակտիվ կիրառվել է Ալբանիայում ոչ հեռու անցյալում` ընդամենը երեք տարի առաջ:

Եվրահանձնաժողովի առաջարկով և սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում այստեղ բավական կոշտ վեթինգ իրականացվեց: Օրինակ՝ ունեցվածքի հայտարարագրեր պահանջվեցին ոչ միայն դատավորներից, այլև նրանց բոլոր մերձավոր ազգականներից: Ստուգվեց դատավորների կապը քրեական տարրերի և դատվածություն ունեցող քաղաքացիների հետ. անգամ պատահական լուսանկարը դատվածություն ունեցողի հետ կարող էր խնդիր դառնալ: Ալբանացի դատավորները նաև մասնագիտական գիտելիքների մանրակրկիտ ստուգում անցան:

Մինչ Ալբանիան հաջող վեթինգի գործընթաց, դեռևս 2000-ականների սկզբին, անցել էր Բոսնիա և Հերցեգովինան: Արդյունքում դատավորների 25 տոկոսը կորցրեց իր աշխատանքը, նշանակվեցին նորերը:

Արգենտինայում 1980-ականների սկզբներին իրականացված վեթինգի արդյունքում համակարգից դուրս եկավ դատավորների 30 տոկոսը: Հատուկ ուշադրություն էր այն ժամանակ դարձվել  հատկապես այն դատավորներին, ովքեր պետք է քննեին նախորդ իշխանության ներկայացուցիչների հետ կապված քրեական գործերը: