Ի՞նչ է անցումային արդարադատությունն ու ի՞նչ կտա այն Հայաստանին

Երեկ հանրապետության հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքի ընթացքում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ կառավարությունը նպատակ ունի ստեղծել անցումային արդարադատության մարմիններ: Վարչապետի այս հայտարարությունից հետո կարելի է ենթադրել, որ կառավարությունը  ծրագրում է սկսել դատական համակարգի «առողջացման» աշխատանքերը: Անցումային արդարադատության մարմիներ ստեղծելու պատճառը, ըստ վարչապետի, ոչ միայն դատական համակարգի կոռումպացված դեմքերն են,  այլև օրենդրական բազմաթիվ բացերը: Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում անցումային արդարդատությունը ու ի՞նչ կտա այն Հայաստանին. այս և այլ հարցերի ոլորտի մասնագետներն են անդրադարձել:

Ի՞նչ է անցումային արդարադատությունը

Կարեն Զադոյան, փաստաբան. «Անցումային արդարադատությունը դատական և ոչ դատական, ֆորմալ և ոչ ֆորմալ, պատժողական և վերականգնող միջոցառումների համալիր է, որը կիրառվում է այն երկրներում, որոնք դուրս են գալիս ռազմական բնույթ ունեցող կոնֆլիկտային իրավիճակից կամ ռեպրեսիվ ռեժիմից` առաջացած հսկայածավալ վնասը հատուցելու և խաղաղություն ու համերաշխություն հաստատելու նպատակով:
Անցումային արդարադատության հիմքում ընկած է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը:
Անցումային արդարադատությունը չի կարող համարվել արդարադատության իրականացման հստակ և «փափուկ» ձև»:

Ո՞ր երկրներում է առաջանում անցումային արդարադատության անցելու անհրաժեշտությունը

Կարեն Զադոյան, փաստաբան. «Անցումային արդարադատություն կիրառելու անհրաժեշտություն առաջանում է այն երկրներում, որտեղ ճնշումների և կոնֆլիկտային իրավիճակների արդյունքում մարդու իրավունքների բազմաթիվ և պարբերաբար կրկնվող խախտումներն այնքան լուրջ են և մեծաթիվ, որ արդարադատության սովորական համակարգը ի զորու չէ ապահովել համարժեք լուծումներ: Հարկ է նշել, որ նման խախտումները պետք է ոտնձգեն մարդկանց քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների դեմ:
Անցումային արդարադատությունը հիմնվում է տուժողներին հասցված վնասի փոխհատուցման վրա: Այդպիսով՝ մարդը, այս դեպքում՝ տուժողը և նրա արժանապատվությունը դիտվում են որպես առաջնահերթություն, և ձեռնարկվում են համապատասխան միջոցներ զերծ պահելու մարդկանց սեփական իշխանությունների չարաշահումներից և ապահովելու վերջիններիս անվտանգությունը:
Անցումային արդարադատության մասին խոսելիս, պետք է նախևառաջ պարզել՝ արդյո՞ք պետությունը գտնվում է անցումային փուլում, թե՞ ոչ: Հարցը կայանում է նրանում, թե արդյո՞ք ընձեռնվել է հնարավորություն լուծելու ծանր կամ կոպիտ բնույթ ունեցող խախտումները, անգամ եթե այդպիսի հնարավորությունը սահմանափակ է»:

https://www.facebook.com/karen.zadoyan.3/posts/10212633449100328?__xts__[0]=68.ARBUiXcKtmnr_ZR-sUzUQzgUQ0vQq0x0jQVSAZDsKAqnf5pMWa0y4EkK3x3iKQOTr3LF2-s4JxUZaNXrMiaVQKGWOKzqCAnE9F9kJVP7mQ6eT4V61EWYyrVwFeL6nzq7aM-osxAYHhkJ&__tn__=-R

Ի՞նչ նպատակ ունի անցումային արդարադատությունը

Կարեն Զադոյան, փաստաբան. «Անցումային արդարադատության նպատակները կարող են բազմաթիվ լինել կախված իրավիճակից, սակայն հիմնական նպատակը այն է, որ հարգվի առանձին անձանց արժանապատվության իրավունքը, վերացվեն անձանց իրավունքների խախտումները և կանխարգելիչ միջոցներ ձեռնարկվեն դրանց հետագա կրկնությունը բացառելու համար: Արդյունքում պետք է վերականգնվի արդարությունը, խաղաղություն հաստատվի հասարակության և իշխանությունների միջև, ինչպես նաև վերականգնվի հասարակական վստահությունը պետության հանդեպ:
Կարելի է ասել, որ անցումային արդարադատությունը նպատակ է հետապնդում ստեղծել հաշվետու ինստիտուտներ, որոնց գոյության և գործունեության շնորհիվ կվերկանգնվի սոցիալական վստահությունը: Բացի այդ այն միտված է ավելի մատչելի դարձնել արդարադատությունը խոցելի և հանցագործությունից տուժած անձանց համար»:

Ի՞նչ կտա անցումային արդարադատությունը Հայաստանին

Հանրապետության հրապարակում երեկ տեղի ունեցած հանրահավաքի ընթացքում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ընդգծեց, որ անցումային արդարադատության մարմիններ ստեղծելու անհրաժեշտությունն առաջացել է ոչ միայն դատական համակարգի մի շարք կոռումպացված դեմքերի պատճառով, այլ նաև օրենդրական բացերի: Վարչապետն օրինակ բերեց ապօրինի հարստացման մասին օրենքը, որն ուժի մեջ է մտել ել 2017 թ. հունիսի 1-ից՝  նշելով, որ ֆորմալ առումով 2017-ի հունիսի 1-ից առաջ թալանվածը վերադարձնելու առումով կարող են բարդություններ ծագել: Այսինքն՝ անցումային արադարադատության անցելու առաջին մոտիվացիան նաև նախկին իշխանության մաս կազմող չինովնիկների՝ պետությունից գողացված գումարները վերադարձնելու մեխանիզմներ ստեղծելն է: Որոշ քաղաքական շրջանակներ անցումային արդարադատության հետ են կապում նաև «մարտի 1»-ի գործի բացահայտումը: Վերջրես դրա ստեղծնան անհրաժեշտությունից էր խոսել նաև Հայ ազգային կոնգրես կուսակցությունը:

Անհրաժե՞շտ է արդյոք Հայաստանին անցնել անցումային արդարադատության

Ըստ իրավաբան Շահեն Տոնոյանն էլ կարծիք է հայտնել՝ առանց անցումային արդարադատության գործիքակազմի կիրառման, հեղափոխությունները չեն կարող լիարժեք իրականացնել իրենց իսկ հռչակած դրույթները: Մասնագետի պնդմամբ՝ հեղափոխություններից հետո կառավարություններին այլընտրանք չի մնում, քան ընտրել անցումային արդարադատությանն ուղին.

«Իհարկե առաջիկայում մեդիա հարթակը կհեղեղվի նաև անցումային արդարադատության դեմ հանդես եկող անհաշիվ հրապարակումներով` մասնագիտական հակընդդեմ փաստարկներով, բայց պատմության մեջ հեղափոխություններն առանց անցումային արդարադաըության ֆորմալ կամ ոչ ֆորմալ դրաևորումների այլընտրանք չեն ունեցել..ակնկալվող արդյունքները ստանալու ողջ խնդիրը գործընթացը կազմակեպելու և իրականացնելու կառուցակարգերի մեջ է»,- իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է Տոնոյանը:

 

Նա նաև նշել է, որ ի սկզբանե բացառելու համար բոլոր այն խոսակցություններն ու մտահոգությունները, որ անցումային արդարադատությունը քայլ նահանջ է միջազգային իրավունքից կամ կարող է խնդիրներ առաջացնել սահմանադրությամբ ամրագրված հիմնարար իրավունքների հետ, անհրաժեշտ է ողջ գործընթացը կազմակերպել Վենետիկի հանձնաժողովի և ՄԻԵԴ-ի անմիջական մասնակցությամբ ու օժանդակությամբ…

https://www.facebook.com/shahen.tonoyan/posts/2360211027339060?__xts__[0]=68.ARDul9jbtFQHe6Pk0T_kCjYkakJDw9fB5FM6ZcRJFGvVfUdFc9nspWj90fh9eLNXxaGR4ZqyHuqLnVqPkMickeWpIV2Vjyz7pOfyKQOal4o8q2gfEjQS03yyrpO7JIIJe5yaVsL5KOhh&__tn__=-R