Նորվեգացի միսիոներուհի տատի հետքերով․ Բոդիլ Կատարինե Բյոռնի թոռը բացահայտում է իր հայկական արմատները

Գյումրիի «Հայուհի»  թանգարանի նախասրահում բացվել է նորվեգացի միսիոներուհի, մեծ բարերար ու հումանիստ Բոդիլ Կատարինե Բյոռնի դիմաքանդակը։ Նորվեգացի միսիոներուհին 1920-ականներին Ալեքպոլում սովից ու մահից փրկել է գաղթական դարձած հայ մանուկներին: Միսիոներուհու թոռը՝ 76-ամյա Յուսի Ֆլեմինգ Բյոռնը մինչև 15 տարեկան դառնալն ապրել է տատիկի հետ, լսել հայերի ու Մեծ եղեռնի մասին նրա պատմությունները:

«Ցեղասպանության տարիներին տատս եղել է հայ ժողովրդի կողքին: 1900-ականների սկզբներին նա ականատես է եղել այն արհավիրքին, որը տեղի է ունեցել Մուշում: Պատմում էր ինձ, որ շատ էր ազդվել իր տեսած սարսափելի տեսարաններից: 1915-ին սպանվում են նաև իր որբատան սաները, տատիկս ստիպված լքում է Արևմտյան Հայաստանն ու վերադառնում է Նորվեգիա»,- հիշում է միսիոներուհու թոռը՝ Յուսի Ֆլեմինգ Բյոռնը։

Հասնելով իր հայրենի Կրագերո քաղաք, կարճ ժամանակ անց Բոդիլ Բյոռնը գալիս է Սովետական Հայաստան և 1921 թվականին Ալեքպոլում հիմնում է «Լուսաղբյուր» անվամբ որբանոցը: Այդ տարիներին քաղաքը լցված էր գաղթականներով: Բյոռնն իր փոքրիկ որբատանը ապաստան է տալիս 30-50 հայ երեխաների, որոնց փրկում է քաղցից ու մայրաբար հոգ տանում նրանց մասին։

«Որբատունը գտնվում էր այս տնից 30-40 մետր հեռավորության վրա՝ Պատվո բլուրի հարևանությամբ, եղել է որպես հայկական որբանոց՝ «Լուսաղբյուր» անունով, հետո այդ շենքում մանկապարտեզ է գործել: Որբանոցի սաները պահվել են նորվեգացիների հանգանակություններով, որբանոցում տատս նաև դպրոց է բացել։ Քչերը գիտեն, որ Լենինականում, Ամերկոմի որբանոցներից բացի, նաև «Լուսաղբյուր» փոքրիկ որբանոց է եղել, որի երկհարկանի շենքը  երկրաշարժից տարիներ անց քանդել են»,- պատմում է Յուսի Ֆլեմինգ Բյոռնը։

Բոդիլ Բյոռնի որբանոցում ապաստանած մանուկները ստանում էին նաև քրիստոնեական կրթություն: Այդ տարիներին այս մոտեցումը դուրս էր բոլշևիկյան գաղափարախոսությունից և չէր համապատասխանում ապագա սովետական քաղաքացիներ կրթելու տրամաբանությանը, ուստի Բոդիլ Բյոռնից պահանջում են փակել որբանոցն ու լքել Հայաստանը։

«Նա պաշտոնապես լքում է Լենինականը, այդ փաստաթղթերը հայտնաբերվել են ազգային արխիվում և հետագայում փոխանցվել ինձ: Քանի որ ամերիկյան որբանոցները պետք է փակվեին, տատս իր հայրենիք վերադառնալիս որբանոցից որդեգրում է եղեռնից փրկված 11-ամյա Ռաֆայել անունով մի տղայի, որին, մեծ բարերար Ֆրիտյոֆ Նանսենի պատվին, անվանում է Ֆրիտյոֆ: Այդ որդեգիր տղան այդպես էլ դառնում է տատիկիս միակ  հոգեզավակը, նա այդպես էլ չի ամուսնանում»,- պատմում է Յուսի Բյոռնը։

Իր որդու հետ Բյոռնը լինում է Մերձավոր Արևելքում, Սիրիայում և Պաղեստինում։ Ռաֆայել-Ֆրիտյոֆը ստանում է լավ կրթություն, տիրապետում է մի քանի լեզուների և ամուսնանում է ֆինլանդուհի Լյուսիի հետ: Նրանց միության ծնունդն է Յուսի Բյոռնը։

Յուսի Բյոռնը  տարիներ առաջ Ցեղասպանության թանգարանին է նվիրել տատի եզակի արխիվային  փաստաթղթերն ու լուսանկարների հավաքածուն: Լինելով հարուստ ընտանիքի դուստր, Բոդիլ Բյոռնը նաև ունեցել է լուսանկարչական խցիկ և հավերժացրել է Արևմտյան Հայաստանի տեսարժան վայրերն ու Հայոց ցեղասպանության զարհուրելի տեսարանները:

«Աշխատելով որբանոցում՝ նա լուսանկարել է բոլոր երեխաներին և նրանց լուսանկարները տետրի մեջ ամրացնելով՝ բոլորի կենսագրություններն ու այլ մանրամասներ է գրել, այսինքն՝ մենք ունենք բացառիկ կենսամատյան և ֆոտոդարան, լուսանկարչության մի սքանչելի արխիվ, որով տեսնում ենք և՛ Արևմտյան Հայաստանը մինչ Եղեռնը, և՛ բուն ցեղասպանության հետևանքները։ Այդ արխիվում բացառիկ լուսանկարներ կան Մշո Սուրբ Կարապետ  կատարած ուխտագնացությունից»,- պատմում է պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանը։

Բոդիլ Բյոռնը մահացել է 1960 թվականին՝ ավանդելով հայ ազգի մասին  հարուստ պատմություններ ու փաստավավերագրական ժառանգություն: Նրա հայրենանվեր գործի մասին այսուհետև կպատմվի թանգարանի բոլոր այցելուներին։