Ստալինգրադի մասին գերմանացի ռազմագերու երկու գրքերը` ականատեսի աչքերով

Գերմանական Deutsche Welle պարբերականը անդրադարձել է Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի տարիներին գերեվարված գերմանացու՝ Հեյնրիխ Գերլախի կյանքին, ու պատերազմական տարիներին նրա կողմից հեղինակված փաստագրական գրքի պատմությանը:

Գերլախը պատերազմ է զորակոչվել 1939 թվականին:

Հետևում թողնելով Վիեննայում, Ժնևում ու Ֆրեյբուրգում ստացած փայլուն հումանիտար կրթությունը, այստեղ նա «Երրորդ ռեյխի» համակարգի մասն է կազմում:

Գիրքը հեղինակում է երկարամյա պատերազմի միջով անցնելուց հետո, երբ 1943 թվականին գերի է ընկնում Խորհրդային միությունում:

Գրքի մասին մոտավոր պատկերացում փոխանցելու համար պարբերականը ներկայացնում է գրքի ընդհանուր բովանդակությունը:

Գրքի հեղինակն այստեղ պատկերում է երկարամյա պատերազմի ամենաարյունալի ճակատամարտի՝ Ստալինգրադի ողբերգական իրադարձությունների հետևանքները, իր ու իրեն շրջապատող մյուս գերեվարված սպաների փոխհարաբերություններն ու հիշողությունները՝ իրադարձությունների կենտրոնում գտնվող մարդու աչքերով:

Այլ խոսքով, սա փաստագրություն էր բոլորին ծանոթ իրադարձությունների մասին, մեկ այլ՝ ոչ բոլորին ծանոթ դիտանկյունից:

Իրադարձությունների բերումով, 6 տարվա գերությունից ազատվելուց հետո հուշագրությունը Գերմանիա տեղափոխել այդպես էլ չի հաջողվում, քանի որ առգրավվում է ճամբարի վերահսկիչների կողմից: Առավել հավանական էր, որ այն կարող էր անգամ ոչնչացվել, և մեր ժամանակների ընթերցողն անգամ տեղյակ չէր լինի դրա գոյության մասին:  

Տարիներ անց գերմանացի բժիշկ Կառլ Շմիթի հիպնոսների օգնութամբ Գերլախին, ի վերջո, հաջողվում է վերաշարադրել իր հուշագրության հիմնական մասը ու 1957 թվականին տպագրել այն Գերմանիայում՝ «Հավատարիմ բանակ» խորագրով:

Գիրքն անհավանական հաջողություն է հասնում այստեղ, իսկ գրքի հասույթի մի կլորիկ մասը բաժին է ընկնում բժշկին:

Փաստագրության առաջին տարբերակը տարիներ անց, այդուհանդերձ, գտնվում է Ռուսաստանի պետական ռազմական արխիվում՝ գերմանացի պրոֆեսոր Քարսթեն Գանզելի կողմից ու տպագրվում 2016 թվականին՝  այս անգամ «Ստալինգրադի բեկումը» խորագրով:

«Գրականությունը հասարակության փորձն է նայել ինքն իրեն կողքից: Հենց գրականությւնն է, որ կարող է ու պետք է ոչ ստանդարտ հարցեր բարձրացնի, քանի որ ցանկացած հասարակության հավաքական պատմական հիշողությանը յուրահատուկ է մերժել բոլոր այն գործոնները, որոնք խոչընդոտում են կայունությանը»,- հոդվածի հեղինակը ներկայացնում է պրոֆեսոր Գանզելի միտքը:

Որքան էլ ասենք, որ երկու գրքերն էլ միևնույն իրադարձության մասին են և հետևաբար, պետք է որ  գրեթե նույնությամբ կրկնեին միևնույն գաղափարը, այդուհանդերձ, իրականությունն այլ է.

«Այս ստեղծագործությունը միայն մասնակիորեն է համընկնում 1957 թվականին տպագրված տարբերակի հետ»,- գրում է պարբերականի հեղինակը՝ նշելով, որ եթե գրքի առաջին տարբերակում հեղինակը շեշտը դնում է ճամբարային կյանքի ու այնտեղ տիրող մարդկային հարաբերությունների վրա, ապա երկրորդ գրքում զգացվում է նաև հետպատերազմյան հետևանքների արտացոլումը Գերմանիայում:

Այսպիսով երկու գրքերը կարծես փոխլրացնում են միմյանց՝ ստեղծելով պատերազմական ու հետպատերազմյան համապատկեր:

«Եթե խոսենք Ստալինգրադի կամ Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի բարդ թեմատիկային նվիրված գրքերի մասին, ապա դրանք հնարավորություն են տալիս բոլորին վաղուց հայտնի իրադարձություններին նայել այլ աչքերով: Եվ եթե մենք՝ գերմանացիներս, խորհրդային կամ ժամանակակից ռուս հեղինակի պատմությունը համեմատենք գերմանացի հեղինակի՝ նույն իրադարձությունը ներկայացնող ստեղծագործության հետ, ապա կտեսնենք տարբեր պատերազմներ: Հենց սա էլ մեզ հնարավորություն է տալիս ստանալու պատմության ամբողջական պատկերը»,- պրոֆեսոր Գանզելի խոսքը մեջբերում է պարբերականը: